Türk İslam Tarihi Konu Anlatımı ve Çıkmış Sorular

Türk İslam Tarihi konu anlatımını sizler için görsel açıdan en uygun olacak şekilde ayarlamaya çalıştık. Türk İslam Tarihi konusundan KPSS’de 0-3 soru çıkabilmektedir. Türk İslam Devletleri konu anlatımı ile birlikte konuyu daha iyi pekiştirebilmeniz açısından Türk İslam Devletleri çıkmış KPSS soruları ve cevaplarını da yazdık. Türk İslam Tarihi çıkmış KPSS soruları ve cevapları. Türk İslam Tarihi konu anlatımı Lisans ve ÖnLisans seviyesine uygundur. Türk İslam Tarihi ile  ilgili çıkmış KPSS Lisans ve Önlisans soruları ve cevapları da mevcuttur.

TÜRK – İSLAM TARİHİ

^ Türklerle Müslüman Araplar arasındaki ilk ilişkiler Hz. Ömer Dönemi’nde başlamıştır. Bu dönemde Müslüman Araplar Sasani İmparatorluğu’nu yıkarak İran ve Irak’ı ele geçirmişler ve Horasan’da yaşayan Türklerle komşu olmuşlardır.

^ Hz. Osman Dönemi’nde Horasan ve Harezm’i ele geçiren Müslüman Araplar, Ceyhun Nehri’ne ulaşmış ve Türklerle ilk savaşlar başlamıştır.

^ Emeviler Dönemi’nde Müslüman Arapların Maveraünnehir Bölgesi’ni ele geçirmesi üzerine Türgiş Türkleriyle ve Kafkaslarda Hazar Türkleriyle mücadeleler yapılmıştır.

^ Türklerle en yoğun ve şiddetli çarpışmalar Emevi Halifesi Abdülmelik Dönemi’nde yaşanmıştır. Emevilerin izlediği ırkçı siyaset ve iki millet arasındaki mücadeleler Türklerin İslamiyet’i benimsemesini geciktirmiştir.

^ Emevilerin yıkılmasından sonra Bağdat’ta kurulan Abbasiler ırkçı siyaseti terk etmişler ve hoşgörülü (ümmetçi) bir yönetimi

benimsemişlerdir. Bu durum Türklerle yakınlaşmayı başlatmıştır.

^ 751 Talas Savaşı’nda Çin’e karşı Müslüman Araplarla Türkler birlikte savaşmışlar ve savaş sonucunda Türk – Arap dostluğu başlamış; Türkler kitleler halinde İslamiyet’i benimsemişlerdir.

^ Abbasiler Türklere önemli askeri ve idari yetkiler vermişlerdir.

^ Türklerin İslamiyet’i kabul etmeleri ilebirlikte;

^ İslamiyet, geniş alanlarda yayılma imkânı buldu (Orta Asya, Hindistan ve Balkanlar gibi).

^ Bizans ve Haçlılarla savaşarak Hıristiyanların İslam dünyası üzerindeki baskılarına son verdiler.

^ Halifelik makamının koruyuculuğunu üstlendiler. Dini ve siyasi bir güç olarak halifelik makamından yararlandılar.

^ Siyaset, bilim, sanat, kültür ve düşünce alanında bir Türk – İslam sentezi oluşturdular.

ÖRNEK SORU

Türklerin İslamiyet’e hizmetleri hangi dönemde önem kazanmıştır?

A) Dört Halife Dönemi

B) Emeviler

C) Abbasiler

D) Gazneliler

E) Karahanlılar

(1999 – DMS) Cevap: C

TALAS SAVAŞI (751)

Nedenleri:

> II. Göktürk Devleti’nin yıkılmasından sonra Orta Asya’da kurulan Uygur Devleti’nin bu bölgedeki otorite boşluğunu giderememesi,

> Orta Asya’daki Çin egemenliğine son vermek isteyen Türklerin Abbasilerden yardım istemesi,

Orta Asya ve İpek Yolu’na hâkim olmak isteyen Çinlilerin ve Müslüman Arapların bu bölgeye hareket etmeleri,

> Müslüman Arapların İslamiyet’i Orta Asya’da yaymak istemeleri

NOT:    Talas Savaşı’nda Müslüman Arapları

destekleyen ilk Türkler Karluk, Yağma ve Çiğil boylarıdır.

NOT: Bu savaş, Müslüman Araplar ile Çinliler arasındaki ilk ve tek savaştır.

Sonuçları:

> Müslüman Araplar (Abbasiler) savaşı kazandı.

> Türklerin Abbasilerin yanında yer almaları, onların bu savaşı kazanmasında etkili olmuştur.

> İslamiyet Orta Asya’ya kadar yayıldı.

> Orta Asya Çin istilasından kurtuldu.

> Emeviler dönemindeki Türk – Arap düşmanlığı yerini dostluğa bıraktı.

> Türkler kitleler halinde İslamiyet’i kabul etmeye başladı (Karluklar gibi).

> Çinlilere ait önemli teknik buluşlar (Kâğıt, Matbaa, Barut, Pusula) İslam Dünyası tarafından öğrenildi.

NOT: Özellikle kâğıt yapımının Çin dışında da öğrenilmesi, dünya kültür tarihi açısından önemlidir. Bu gelişme kültürel alandaki faaliyetleri hızlandırmıştır.

TÜRKLERİN İSLAMİYETİ KABUL ETMENEDENLERİ

> Türklerde daha önce var olan Gök -Tanrı inancı (Tek Tanrılı İnanç)

> Kurban kesme adetlerinin varlığı ve ölümden sonraki yaşama inanılmasının İslam kurallarıyla bağdaşması

> Türklerin toplum hayatının İslam’ın emir ve yasakları ile çelişmemesi

>    Türklerdeki “Cihangirlik” düşüncesinin İslam’daki Cihat ve Gaza ya karşılık gelmesi

>    İslamiyet’in ibadeti temiz olan her yerde yapılmasını kabul etmesi (Tapınak inanışından uzaklık)

>    Türklerin Müslüman tüccarlarla etkileşim yaşaması

> Türklerin İslamiyet’e girişlerini kolaylaştıran ve hızlandıran gelişme; Abbasilerin hoşgörü politikalarıdır.

İLK TÜRK İSLAM DEVLETLERİ

KARAHANLILAR (840 -1212)

>    840 yılında Uygur Devleti’nin Kırgızlar

tarafından yıkılmasından sonra Bilge Kül Kadir Han tarafından    Balasagun’ da

kurulmuştur.

>    Batı Türkistan’da kurulan bu devleti meydana getiren Türk boyları; Karluk, Yağma ve Çiğil’dir (Federatif yönetim).

> Satuk Buğra Han (Abdülkerim) döneminde İslamiyet’i resmi din olarak kabul etmişlerdir (932).

> En parlak dönemlerini Yusuf Kadir Han zamanında yaşayan Karahanlılar 1042 yılında Doğu ve Batı Karahanlılar şeklinde 2’ye ayrıldı. Bunlardan merkezi Kaşgar olan Doğu kanadı 1211’de Karahitaylar, merkezi Semerkant olan Batı kanadı ise 1212’de Harzemşahlar tarafından yıkılmıştır.

> Karahanlıların Önemi:

^ Orta Asya’da İslamiyet ‘i kabul eden ilk Türkdevletidir.

^ Türkçe’yi ve Türk kültürünü korumaya büyük önem vermişlerdir (Resmi yazı dilleri Türkçe olmuş ve Uygur Alfabesi’ni kullanmışlardır.).

^ Karahanlılar, yöneten ve yönetilenleri Türk olan ilk Türk – İslam devletidir. Bu yüzden Karahanlılarda, Gazneli ve Selçuklulardaki gibi Arap – İran etkisi yoktur.

^ İslami Türk Edebiyatı’nın ilk örneği olan, Yusuf Has Hacib’in yazdığı Kutadgu Bilig (Mutluluk Veren Bilgi), Kaşgarlı Mahmut’un yazdığı Divan-ı Lügat-it Türk (Bu iki eser Karahanlı hükümdarına sunulmuştur.), Ahmet Yesevi’nin yazdığı Divan-ı Hikmet ve Edip Ahmet Yükneki’nin yazdığı Atabetül Hakayık adlı eserler Karahanlılar Dönemi’nde yazılmıştır.

^ Karahanlılar sosyal devlet anlayışının bir göstergesi olarak ülke içerisinde Kervansaraylar (Ribat), Hastaneler ve Medreseler yaptırmışlardır.

^ Türk İslam devletlerinde ilk düzenli postateşkilatını kurmuşlardır.

^ Karahanlılar döneminde Türk – İslam Medeniyetinin temelleri atılmıştır.

ÖRNEK SORU

Karahanlı Devleti’nin Türk tarihi açısından en önemli özelliği aşağıdakilerden hangisidir?

A) Çok uluslu bir yapıya sahip olması

B) Orta Asya’da kurulmuş olması

C) Adını kurulduğu yerden almamış olması

D) Doğu ve batı olarak ikiye ayrılması

E) İlk Müslüman Türk devleti olması

(1999 – DMS) Cevap: E

GAZNELİLER (963 -1187)

> Alp Tekin tarafından Afganistan’ın Gazne şehrinde kurulmuştur.

> Devlet, Sebük Tegin zamanında hükümdarlığın babadan oğula geçtiği bir saltanat idaresine dönüşmüştür.

> En ünlü hükümdarları Gazneli Sultan Mahmut’tur (998 – 1030).

> Gazneli Mahmut Türk – İslam Dünyası’nda Hindistan’a yapmış olduğu ve 25 yıl süren 17 seferiyle tanınmıştır. Amacı; Bölgeye İslamiyet’i yaymak ve zenginliğinden yararlanmaktı.

> Hindistan Seferleri Sonucunda;

^ İslamiyet Hindistan’a kadar yayılmıştır. Gaznelilerin İslam Dünyası’ndaki prestijleri artmıştır.

^    Bölgeden ekonomik    olarak büyük    kazanç sağlanmıştır.

^ Hindistan’a İslamiyet’in yayılmasıyla günümüz Pakistan ve Bangladeş devletlerinin temelleri atılmış ve sosyal eşitsizliğe dayalı Kast sistemi zarar görmüştür.

NOT: Gazneliler, Hindistan’da tam olarak siyasi hâkimiyetlerini sağlayamamışlardır. Bunun nedeni; bölgenin karışık etnik yapısı ve geniş coğrafi bir alana sahip olmasıdır.

>    Gazneli Mahmut’un    ölümüyle devlet eski gücünü koruyamamıştır.

>    Büyük Selçuklularla    yapılan, Nesa    (1035),

Serahs (1038) ve    Dandanakan    (1040)

Savaşlarıyla Gazneliler, eski güçlerini ve prestijlerini büyük ölçüde kaybetmişlerdir.

> Gazneliler, 1187’de Afganistan’ın yerli halkı Gurlular tarafından yıkılmışlardır.

> Gaznelilerin Önemi:

^ Sınırları içerisinde    birçok milleti barındırdıkları için İmparatorluk karakteri taşıyan ilk Türk – İslam Devletidir.

^ Türk geleneklerinden zamanla uzaklaşmışlar ve resmi yazı dili olarak Arapça, edebiyat dili olarak da Farsça’yı kullanmışlardır. Sarayda ise Türkçe kullanılmıştır.

NOT: Bu şekilde farklı dillerin kullanılmasının nedeni; bulunulan coğrafyanın etnik yapısıdır.

^ Abbasi Halifesini Şii Büveyhoğullarına karşı koruyan ilk Türk – İslam Devleti’dir.

^ Türk tarihinde Sultan ve Padişah ünvanını kullanan ilk Türk hükümdarı Gazneli Mahmut’tur.

^ Gaznelilerin İslamiyet’i Hindistan’a kadar yayması Hindistan’daki Kast sistemine büyük bir darbe vurmuş, Yeniçağ’da Hindistan’da Babür imparatorluğunun kuruluşuna da zemin hazırlamıştır.

^ İranlı şair Firdevsi tarafından yazılan “Şehname” adlı eser, Gazneli Mahmut’a sunulmuştur.

TOLUNOĞULLARI (868 – 905)

> Ahmet Bin Tolun tarafından Mısır’da kurulmuştur. Mısır’da kurulan ilk Türkdevletidir.

> Ahmet Bin Tolun Abbasi devlet yönetiminde görev alan (vali) Türk komutanlarından biridir.

> Abbasilerdeki merkezi otoritenin zayıflamasına paralel olarak, Mısır’da bağımsızlığını ilan edip Tolunoğulları devletini kurmuştur (868).

> Bu dönemde Mısır ekonomik olarak parlak bir dönem yaşamıştır (Baharat Yolu’nda denetim kurulması, imar ve bayındırlık faaliyetleri, tarım çalışmaları v.b.).

> Tolunoğulları, 905’te Abbasiler tarafından yıkılmıştır.

> Tolunoğulları’nda yönetici ve askeri kadro genellikle Türklerden oluşmuş ise de halk Arap ve Berberilerden oluşmuştur.

NOT: Bu durum Tolunoğulları’nın kısa sürede yıkılmasına ve ülkede devlet-millet bütünleşmesinin sağlanamamasına neden olmuştur.

> Tolunoğulları, ülkelerinde yaşayan tüm gayrimüslimlere din ve inanç özgürlüğü tanıyarak hoşgörülü bir politika izlemişlerdir.

> Tolunoğulları döneminden kalan en önemli iki eser; Ulu Camii ve Tolunoğlu Camii dir.

NOT: Tolunoğulları kendilerinden sonra Mısır’da yaklaşık 1000 yıl sürecek olan Türk hâkimiyetinin öncüleri olmuşlardır.

İHŞİTLER (AKŞİTLER)

(935 – 969)

> Mısır’da kurulan ikinci Türk devletidir.

> Kurucusu, Abbasi Devleti’nde görev yapan Türk komutanlarından Muhammed Bin Toğuç’dur.

> İhşitler, Hicaz    Bölgesi’ne    hâkim olan

ilk Türk devletidir.

> Akşitler 969’da    Fatimiler    tarafından yıkılmışlardır.

NOT: İhşitlerde halk, Tolunoğulları’nda olduğu gibi Arap ve Berberilerden, yöneticileri ve orduları ise Türklerden oluşmuştur. Bu durum yıkılışlarında etkili olmuştur.

BÜYÜK SELÇUKL U DEVLETİ (1037 -1157)

> Büyük Selçuklular, Oğuzların Üçok koluna dâhil olup Deniz Han soyunun “Kınık” boyundandır.

> Kınık boyunun bilinen ilk boy beyi Dukak Bey ’dir.

> Dukak Bey’den sonra Kınık boyunun başına Selçuk Bey geçmiştir. Bu dönemde Kınık boyu İslamiyet’i kabul etmiştir (962).

>    Tuğrul ve Çağrı Beyler  Dönemi’nde Gaznelilerle    yapılan    1040 Dandanakan Savaşı’ndan sonra Büyük Selçuklu Devleti’nin kuruluşu tamamlanmış, tam bağımsız bir devlet haline gelmiştir.

>    Çağrı Bey yeni yurt arayışları ve İslamiyet’i yayma düşüncesiyle Anadolu’ya ilk keşifakınlarını yapmıştır (1016 – 1021).

>    Anadolu’ya  başlayan    Türk akınlarından rahatsız olan Bizans ile Selçuklular arasında 1048 Pasinler Savaşı yaşanmış ve Bizans yenilmiştir.

NOT: Pasinler Savaşı Selçukluların Bizans’a karşı kazandığı ilk büyük zaferdir.

NOT: Bu savaş, Türklerin Anadolu’da Bizans’la Anadolu için yaptığı ilk savaştır.

> Tuğrul Bey, 1054 yılında Abbasi Halifesi’ni Şii Büveyhoğullarının baskısından kurtarınca halife tarafından kendisine “Doğunun ve Batının Sultanı” ünvanı verilmiştir.

NOT: Bu gelişme, İslam Dünyası’nda siyasi liderliğin Türklere geçtiğini gösterir. Böylece Abbasi Halifeliği de Büyük Selçuklu koruyuculuğuna girmiş oldu. Aynı zamanda siyasi otoritenin Tuğrul Bey’de dini otoritenin de Abbasi halifesinde olması laik devlet anlayışının uygulandığının göstergesidir.

>    Alparslan Dönemi’nde, devletin vezirlik makamına İran (Fars) asıllı Nizam-ül Mülk getirilmiştir.

NOT: Bu gelişme, Selçuklu devlet yönetiminde, İran kökenlilerin zamanla etkilerini artırma yolunu da açmıştır.

> Bu dönemde Hasan Sabbah ’ın kurmuş olduğu Bâtıni mezhep taraftarlarıyla ve Mısır’daki Şii Fatımi Devleti yle mücadele başlamıştır.

> Fatımilerin Şii propagandası yapmak amacıyla açtıkları Dar-ül Hikme adı verilen medreseye karşı, Bağdat’ta vezir Nizam-ül Mülk adına Nizamiye Medreseleri açılmıştır (Bu medrese dünya tarihinin ilk üniversitesi kabul edilir.).

> Türkleri Anadolu’dan atmak isteyen Bizans’a karşı Malazgirt Savaşı yapılmış ve bu savaş sonucunda Anadolu’nun kapıları Türklere açılmış; Anadolu’da ilk Türk beyliklerikurulmaya başlamıştır.

>    Melikşah Dönemi’nde devlet en parlakdönemini yaşamış ve en geniş sınırlarınaulaşmıştır.

> Bu dönemde göçebe Türkmen isyanları baş göstermiştir. Ayrıca Şii kökenli propaganda da ülke genelinde yoğunlaşmıştır.

> Mali işlerin düzenlenmesi amacıyla, Melikşah tarafından Ömer Hayyama güneş yılı esasına dayalı Celali Takvim yaptırılmıştır.

>    Bu dönemde ayrıca ilk defa ikta sistemi uygulanmaya başlamıştır.

> Vezir Nizam-ül Mülk ve Melikşah, Bâtıniler tarafından öldürülmüştür.

NOT: Büyük Selçuklulardaki Dini – Şii karakterli

Batini isyanları, Anadolu Selçuklu Devleti’ndeki

Baba İshak ve Osmanlı Devleti’ndeki Şeyh

Bedrettin isyanlarına benzetilebilir.

>    Melikşah’ın ölümünden sonra devletin başına oğlu Sencer geçmiştir. Ancak bu dönemde devlet eski gücünü koruyamamış ve Karahitaylarla yapılan 1141 Katvan Savaşı’nda Selçukluların yenilmesinden kısa bir süre sonra devlet yıkılmıştır.

HARZEMŞAHLAR (1097 -1231)

>    Aral Gölü’nün güneyinde yer alan Harzem (Harezm) bölgesinde İl Arslan tarafından kurulmuştur.

>    En güçlü dönemlerini Celaleddin Harzemşah zamanında yaşayan bu devletin başkenti bu dönemde Tebriz’e alınmıştır (Moğol istilasından kaçmışlardır.).

> Celaleddin Harzemşah Dönemi’nde Anadolu’ya girerek Ahlat’ı işgal edince Anadolu Selçuklu Devleti ile 1230’da Yassı Çemen Savaşı’nda karşılaşmışlar ve yenilmişlerdir.

>    Bu savaş sonucunda çöküş dönemine giren Harzemşahlar, Celaleddin Harzemşahın ölümü üzerine 1231’de Moğollar tarafından yıkılmışlardır.

NOT: Harzemşah Devleti, Anadolu Selçuklu Devleti ile Moğollar arasında tampon bölge oluşturmaktaydı. Dolayısıyla Harzemşahlar yıkılınca Anadolu Moğol istilasına açık hale gelmiştir.

EYYUBİLER (1174 -1250)

> Devletin kurucusu ve en ünlü hükümdarı Selahattin Eyyubi’dir.

> Mısır’da üçüncü Türk – İslam devletini kuran Selahattin Eyyubi, 1187’ de Hıttin Savaşı ile Haçlıları mağlup edip, Kudüs’ü geri almıştır.

> Eyyubiler, ordularında Kıpçak bozkırlarından getirdikleri Türk gençlere yer vermişlerdir (Memlük – Kölemen).

> Selahattin Eyyubi, ölmeden önce devleti oğulları ve kardeşleri arasında paylaştırmıştır. Bu da taht kavgalarına neden olmuş ve taht mücadeleleri ile zayıflayan devlete ordudaki Türk Memlükler (Kölemenler) son vermiştir.

MEMLÜKLER (1250 -1517)

> Eyyubi ordusundaki Memlük (Kölemen) komutanlarından Aybey, Eyyubilere son vererek Mısır merkezli Memlük Devleti’ni kurmuştur.

> Başlangıçta Ortadoğu’da bulunan son Haçlı kalıntılarını temizleyen Memlükler, Irak ve Anadolu’yu istilaya başlayan İlhanlı Moğol Devleti’ni;

^    Ayn Calut Savaşı (1260)

^    Elbistan Savaşı (1277)

^    Humus Savaşı (1282)

^ Merc-i Suffar Savaşı (1303) olmak üzere dört kez yenilgiye uğratarak    Moğol    istilasını

durdurmuşlardır.

NOT: Ön Asya’da Moğolları yenebilen tek devlet, Memlükler’dir.

>    En güçlü dönemlerini Sultan Baybars döneminde yaşamışlardır.

>    1258    –    1517 tarihleri    arasında    Abbasi

Halifelerini koruyuculukları altında bulundurdukları ve kutsal toprakları korudukları için, İslam dünyasında büyük üne kavuşmuşlardır (Laik devlet anlayışı vardı ).

> Osmanlılarla çağdaş olan Memlüklüler ile ilişkiler Fatih Dönemi’nde Hicaz su yolları meselesi yüzünden bozulmaya başlamış,

II. Bayezıd Dönemi’nde savaşa dönüşmüştür. Yavuz Sultan Selim Dönemi’nde ise 1517 Mısır Seferi ile Memlük Devleti’nin siyasi varlığına son verilmiştir. Bu gelişmelerden sonra Halifelik Osmanlılara geçmiştir.

NOT:    Memlük Devleti’nin siyasi hayatı

Osmanlılardan daha kısa sürmesine rağmen, tahta çıkan hükümdar sayısı Osmanlılardan fazla olmuştur. Bunun nedeni: Memlükler’de belirli bir saltanat sisteminin olmayışı ve her “emirin (komutanın)” sultan olabilme hakkının bulunmasıdır.

YAKINDOĞU’DA KURULAN DİĞER DEVLETLER

FATIMİLER (909 -1171)

>    Tunus merkezli kurulan bu devlet, 969’da Akşitleri yıkarak Mısır’a egemen olmuştur.

>    İslam dünyasında saygınlık kazanmak için Hz. Ali’nin eşi Hz. Fatıma’mn soyundan geldiklerini iddia etmişlerdir.

>    Şii karakterli olan bu devlet Mısır’da Dar’ül-Hikme adlı medreseyi açmıştır.

>    Fatımiler, Abbasi Halifeliğini tanımayarak kendi hükümdarlarını halife ilan etmişlerdir.

>    Büyük Selçuklulara karşı Hasan Sabbah’ın kurduğu “Batıni (Haşhaşi)” tarikatını desteklemişlerdir.

>    Kudüs’ü ellerinde bulunduran Fatımiler,

I. Haçlı Seferi’ne karşı koyamayarak Kudüsü kaybetmişlerdir.

>    Selahaddin Eyyubi tarafından yıkılmışlardır.

MOĞOL İMPARATORLUĞU (1196 -1227)

>    Cengiz Han (Temuçin) tarafından Karakurum (Moğolistan)’da kuruldu.

>    Cengiz Han bu devleti kurarken Orta Asya’da dağınık halde yaşayan Moğol kabilelerini birleştirmiştir (Bu amaçla Cengiz Yasaları’m yapmıştır.).

>    Cengiz Han, istilalarla kısa sürede devletin sınırlarım genişletmiştir. Bu nedenle bu dönem oldukça parlak geçmiştir.

>    Cengiz Han, ölmeden önce ülkeyi oğulları arasında paylaştırmış ve bunun sonucunda ölümüyle birlikte devlet dörde bölünmüştür;

^ Altınorda Devleti: Rusya’da ^ Çağatay Hanlığı: Türkistan’da ^ Kubilay Hanlığı: Çin’de ^ İlhanlı Devleti: İran’da

NOT:    Bunlardan Kubilay Hanlığı hariç

diğerlerinde İslamiyet yayılmıştır ve zamanla Türkleşmişlerdir. Fakat Kubilay Hanlığında Budizm ve Hıristiyanlık yayılmış ve zamanla Çinlileşmişlerdir.

NOT: İlhanlı Moğolları, Anadolu Selçukluları ile yaptıkları Kösedağ Savaşı’nı kazanarak Anadolu’ya egemen olmuşlardır (1243 – 1336). Ayrıca 1258’de Bağdat’ı alarak Abbasi Devleti’nin siyasi varlığına son vermişlerdir.

ÖRNEK SORU

Cengiz Han’ın torunu Hülagu tarafından İran’da kurulan ve 1258 yılında Bağdat’ı alarak Abbasi Devleti’ne son veren devlet aşağıdakilerden hangisidir?

A) İlhanlı Devleti

B) Timur Devleti

C) Altın Orda Devleti

D) Çağatay Devleti

E) Memluk Devleti

(2011 – KPSS) Cevap: A

Altınorda Hanlığı (1227 – 1369), Timur’un saldırıları sonucunda 7’e bölünmüştür;

^ Ejder (Astırhan) Hanlığı ^ Kazan Hanlığı ^ Kasım Hanlığı ^ Küçüm Hanlığı ^ Sibirya Hanlığı ^ Nogay Hanlığı ^ Kırım Hanlığı

NOT: Altınorda Devletinin yıkılması Rusya’nın kurulup güçlenmesinde etkili olmuştur.

Moğolların Tarihteki Önemi:

Olumsuz. Yönleri:

^ Moğolların istilaları, Türk – İslam Dünyası’nda büyük olumsuzluklara neden olmuştur.

^ Bağdat gibi bir ilim ve kültür merkezini yakıp yıkmışlardır.

^ Anadolu’da siyasi birliğin bozulmasına neden olmuşlarıdır (Kösedağ Savaşı).

Olumlu Yönleri:

^ Moğolların önünden kaçan birçok Türk Boyunun Anadolu’ya gelmesi Anadolu’daki Türk Nüfusunun atmasında etkili olmuştur.

^ Moğol istilasının önünden kaçan birçok bilim adamı ve şair Anadolu’ya gelerek kültürel gelişmeyi hızlandırmışlardır.

^ Bâtıni tarikatının yıkılmasını sağlamışlardır.

^ Orta Asya Türk Hukukunu (Töre) yazılı hale getirmişlerdir.

^ Orta Asya’da oluşan siyasi otorite boşluğunu doldurmuşlardır (Siyasi birliği sağlamışlardır).

^ Uygurların etkisi ile zamanla Türkleşmişlerdir (Moğollar Türklere benzemekle birlikte sınıflara dayalı bir toplum oluşturmaları yönüyle de kesin bir çizgiyle ayrılırlar.).

^ Moğollar tarih yazıcılığında ileri gitmişlerdir. “Tarih-i Cihan-ı Küşa”, “Camüt Tevarih” ve “Moğolların Gizli Tarihi” (Tarihte Moğolca yazılan ilk eserdir ve Cengiz Han’ın hayatını anlatmaktadır.) en önemli eserleridir.

^    Bu dönemin ünlü tarihçilerinden biri de Reşidud-Din ’dir.

TİMUR İMPARATORLUĞU (1369 -1507)

> Timurlenk (Aksak Timur) tarafından Çağatay Hanlığı’nın topraklarından olan Semerkant’ta (Türkistan) kuruldu.

>    Timur’un Altınorda Devletine sefer düzenleyip bu devleti yıkması Rusya’nın güçlenmesine ve sınırlarını genişletmesine neden olmuştur.

>    Timur’un Anadolu Seferi de Osmanlı Devleti nin Fetret Devri ne girmesine neden olmuştur (1402 – Ankara Savaşı).

>    Timur’un ölümünden sonra devlet zayıflamış ve Özbekler tarafından yıkılmıştır.

>    Bu dönemde gelişen Çağatay Edebiyatı’nın en ünlü eseri Muhakemetü’l-Lügateyn (İki dilin karşılaştırılması) Ali Şir Nevai tarafından Türkçe’nin Farsça’ya olan üstünlüğünü kanıtlamak için yazılmıştır.

>    Bu dönemin ünlü diğer bir ismi de Timur’un torunu Uluğ Bey ’dir. Uluğ Bey, Semerkant’ta rasathaneler kurmuş ve astronomi alanında önemli eserler vermiştir. Ayrıca Ali Kuşçu da bu dönemin bir diğer önemli bilim adamıdır.

BABÜR İMPARA TORL UĞU (1526 -1858)

>    Timur’un torunlarından Babürşah tarafından Hindistan ’da “Akra” merkez olarak kuruldu. İslamiyet’in Hindistan’a yayılmasında etkili olmuşlardır.

> Hindistan’da ilk siyasi birliği ve merkezi otoriteyi kurmuşlardır.

>En ünlü eserleri, Cihanşah’ ın eşi için yaptırdığı “Tac Mahal” türbesidir.

>Resmi dil olarak Türkçe’yi kabul etmişler ve Türk edebiyatının gelişmesine hizmet etmişlerdir (Milli benliği koruma çalışmaları).

> Bu dönemin diğer bir önemli eseri Babürşah’ın Türkçe kaleme aldığı Babürname adlı eserdir.

> Safeviler tarafından zayıflatılan bu devlet, Hindistan’ın İngiliz sömürgesi olmasıyla siyasi olarak sona ermiştir.

AKKOYUNLULAR (1350 -1502)

>Kara Yülük Osman tarafından Diyarbakır merkez olmak üzere Güneydoğu Anadolu’da kurulmuştur. Daha sonraları başkent Tebriz’e taşınacaktır.

>En parlak zamanlarını Uzun Hasan Dönemi’nde yaşamışlardır.

Uzun Hasan Dönemi’nde Osmanlı Devleti’ne karşı Karamanoğulları ile işbirliği yaparak Doğu Anadolu’ya saldırmışlardır.

> Bunun üzerine yapılan 1473 Otlukbeli Savaşı’nda Uzun Hasan Osmanlı sultanı Fatih’e yenilince devlet yıkılma sürecine girmiştir.

> Bu devlete Safevi hükümdarı Şah İsmail son vermiştir.

> Akkoyunlular, Dede Korkut Hikâyeleri’ni ilk kez yazılı hale getirmişler ve Kuran’ı ilk kez Türkçe’ye çevirmişlerdir.

KARAKOYUNLULAR (1365 -1469)

>Bayram Hoca tarafından Van / Erciş merkez olmak üzere Doğu Anadolu’da kuruldular.

>Kara Yusuf döneminde en parlak zamanlarını yaşamışlardır.

>Kara Yusuf’un Timur’dan kaçarak Yıldırım Bayezıd’a sığınması 1402’deki Ankara Savaşı’nın nedenlerinden biridirAzerbaycan’ın Türkleşmesinde etkili olmuşlardır.

> Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan tarafından yıkılmışlardır.

İLK MÜSLÜMAN TÜRK DEVLETLERİNDEKÜLTÜR VE MEDENİYET

Türk Devletleri isimlerini;

^ Kurucularından (Osmanlı ve Selçuklu),

^ Kuruldukları bölgelerden (Gazneliler),

^ Devleti kuran etnik unsurlardan (Avarlar, Kırgızlar),

^ Kuruldukları bölgedeki ırmaklardan (İdil ve Tuna Bulgarları) almışlardır.

Hükümdarlık Alametleri (Sembolleri) ;

^ Lakap ve ünvanlara (Elkab) sahip olunması ^ Hutbe okutulması ^ Para (sikke) bastırılması ^ Halifeden menşur (onay) alınması ^ Asa (halifenin gönderdiği değnek)

^ Tahtının bulunması ^ Sancağının olması ^ Sarayın bulunması

^ Arma, Tuğra ve Çetr (saltanat şemsiyesi)’in bulunması

^ Tuğ (mızrağa bağlanan at kuyruğu)’un olması ^ Hilat giyme ve kılıç kuşanma törenlerinin yapılması ^ Nevbet (mehter) çalınması ^ Toy düzenleyerek halkına ziyafet çekmesi ^ Otağ-ı Şerif adı verilen büyük çadırın kurulması ^ Sorguç (kaftana takılan püskül)

ÖRNEK SORU

Aşağıdakilerden hangisi, Türk İslam Devletlerinde hükümdarlık sembollerinden biri değildir?

A) Hilat (giysi) B) Asa C) Bayrak (alem)

D) Çetr (saltanat şemsiyesi) E) Ok

(2008 KPSS/Önlisans)

Cevap: E

Devlet Yönetimi

Devletin başında hanedana mensup bir hükümdar bulunurdu (Memlükler hariç). Yönetme hakkının İslamiyet öncesinde olduğu gibi tanrı tarafından hükümdara verildiğine inanılırdı (Kut). Bu durum taht kavgalarına ve kurulan devletlerin zayıflamasına neden olmuştur (Veraset Sistemi). Yönetim, hükümdarın mutlak otoritesinde toplanırdı. Bununla beraber ikili devlet teşkilatı da uygulanmaya devam etmiştir. Gaznelilerle birlikte, İslamiyet’in de etkisiyle,

Kut anlayışı “Sultan” anlayışına dönüşmüş ve hükümdar Allah’ın yeryüzündeki gölgesi sayılmıştır.

NOT-1: Gazneli Mahmut; Abbasi Halifesi’ni Şii Büveyhoğullan’nın baskısından kurtarmıştır. Abbasi Halifesi; İslamiyet’in koruyuculuğunu yaptığı için Gazneli Mahmut’a “Sultan” ünvanını vermiştir.

NOT-2: Türk tarihinde ilk kez “Sultan ünvanını Gazneli Mahmut kullanmıştır.

NOT-3: Büyük Selçuklu hükümdarı Tuğrul Bey 1055’de Bağdat Seferi’ne çıkarak, Abbasiler’i rahatsız eden Şii Büveyhoğulları’nı yıkıp Abbasi Halifesini baskıdan kurtarmıştır. Abbasi Halifesi; Tuğrul Bey’e “Doğu’nun ve Batı’nın Hükümdarıunvanını vermiştir. Böylece İslam Dünyası’nın siyasi liderliği ve koruyuculuğu Selçuklulara geçmiştir (laik bir yönetim uygulanmıştır).

ÖRNEK SORU

Aşağıdaki Türk – İslam Devletleri’nden hangisinde, hükümdar din işlerini halifeye bırakarak devlet işlerini ise tümüyle kendi üzerine alarak laik bir uygulama başlatmıştır? (1999/DMS)

A) Osmanlılar    B) Gazneliler

C) Karahanlılar    D) Memlûklar

E) Selçuklular    Cevap:    E

ÖRNEK SORUSelçuklularda,

I. hükümdarın Tanrı adına insanları yönetmekle görevli olması,

II . ülkenin, hanedan üyelerinin ortak malı sayılması,

III. din işlerinin halifeye, dünya işlerinin sultana ait olması

durumlarından hangilerinin taht kavgalarına neden olduğu savunulabilir?

A) Yalnız I    B) Yalnız II

C) Yalnız III    D) I ve II

E) II ve III

(2009 – KPSS) Cevap: B

Ayrıca bu anlayışın (Kut) bir sonucu olarak Gazneli ve Selçuklu hükümdarları, hükümdarlıklarını halifeye tasdik (menşur alma) ettirmişlerdir. Ancak hâkimiyetlerini Abbasi halifeleriyle paylaşmamışlardır (Dini ve siyasi otorite birbirinden ayrı tutulmuştur.). Karahanlılar klasik Türk geleneklerini devam ettirmişler ama Gazneliler İran İslam geleneğinden etkilenmişler ve Orta Asya devlet yapısını koruyamamalardır.

> Selçuklular zamanında Türk İslam geleneği yerine oturmuştur. Selçuklular Türk devlet geleneğinin temel yapısını bozmadan İran ve Abbasi devlet yapısından faydalanmışlardır.

> Gazneliler, Selçuklular ve Harzemşahlar Türk unsurlardan oluşmakla beraber zamanla imparatorluk karakteri kazanmışlardır.

Hükümdarların kullandığı ünvanlar;Karahanlılarda Han, Hakan, Kara, Kadir; Gaznelilerde Tegin, Sultan, Padişah; Büyük Selçuklu Devleti’nde Bey, Melik, Sultan, Sultan’ül-Alem, Sultan-ı Azam, Sultan-ı Muazzamadır.

> Bununla birlikte Türk İslam devletlerinde hükümdarlar İlig, Buğra, Nasr, Şahinşah gibi ünvanlar da kullanmışlardır

> Devlet işlerinde hükümdara yardımcı olmak üzere Vezirlik Kurumu oluşturulmuştur. Karahanlılar Dönemi’nde hükümdara “Noyan” adı verilen vezirler yardımcı olmuştur (Memluklular’da Emir-i Kebir).

NOT: Mısır’da kurulan ilk Türk – İslam Devleti olan Tolunoğulları’nda, hükümdarlar yetkilerini aracısız kullanmak istediklerinden, vezirlik makamı yoktur.

> Orta Asya Türk Devletlerinde görülen kurultay ve toy geleneği “Divan adıyla devam ettirilmiştir. Önemli devlet işleri, Divan adı verilen kurulda görüşülürdü.

> Divan, devletin en önemli yönetim organıydıve buna Divan-ı Ali (Büyük Divan, Divan-ı Saltanat) deniyordu. Bu divan Hükümet görevini yerine getiriyordu.Karahanlılarda “Büyük Divan” ın başında bulunan kişiye “Yuğruş”, Büyük Selçuklu Devleti’nde ise “Vezir” (Sahib-i Divan-ı Devlet veya Hace-i Buzurg) adı verilmekteydi.

Büyük Divan’ın dışında görevleri farklı başka divanlar da vardır. Bunlar;

^ Divan-ı Arz (Ordu – Başkanı “Emir-i Arz veya Arzü’l Ceyş),

^ Divan-ı İstivfa (Mali – Başkanı “Müstevfi”)

^ Divan-ı Tuğra (İnşaa) (Yazışma – Başkanı “Tuğrai”),

^ Divan-ı İşraf (İdari ve Adli – Başkanı “Müşrif ’)’ dır.

“Divan-ı İşraf” aynı zamanda devlet memurlarını denetleyen bir müfettişlik kurumudur.

Saray Teşkilatı: Devletin yönetimi ile ilgili bütün işlerin yürütüldüğü ve aynı zamanda hükümdar ve ailesinin günlük yaşamını sürdürdüğü yerdir. Hükümdarın halk ve yöneticilerle görüşmelerini düzenleyen “Tayangu” denilen memurlar vardı. (Büyük Selçuklular’da “Hacip,r)

Saray işlerinin yürütülmesinde birçok görevli bulunmaktaydı. Bunlar;

^ Hacibü’l-hüccab (Has Hacib):    Saray teşkilatının başında bulunan kişiye verilen ünvan

^ Emir-i Candar: Saray muhafız komutanı ^ Kapucubaşı: Sarayın her türlü hizmetinden sorumlu kişi

^ Emir-i Ahur: Atların bakımından sorumlu kişi ^ Emir-i Alem:    Devlete ait bayrak ve

sancaklardan sorumlu kişi ^ Emir-i Silah: Silahlardan sorumlu görevli ^ Camedar: Hükümdarın kıyafetleriyle ilgilenen görevli

^ Şarabdar: Meşrubatla ilgilenen görevli ^ Taştdar – Abdar: Temizlik işlerinin başındaki görevli

^ Çaşnigir: Yemek işlerini organize eden görevli (Anadolu Selçukluda Emir-i Meclis)

^ Emir-i Şikar: Av organizasyonundan sorumlu görevli

^ Devaddar:    Hükümdarın yazı takımlarını muhafaza eden görevli ^ Üstaduddar: Saray harcamalarından sorumlu görevli

^ Havayic Salar: Sarayın aşçısı ^ Serhenk (Çavuş): Seferler ya da saltanat gezileri sırasında hükümdara ait kuvvetlere yol açan görevli (Ayrıca yol boyunca halkın dert, istek ve şikâyetlerini hükümdara iletir.)

NOT: Bütün saray görevlileri Kapıkulları’ndan seçilirdi.

NOT: Karahanlı devlet yönetimi; küçük farklar ile Gazneli, Selçuklu ve Eyyubiler’de de aynı idi.

Ülke (Taşra) Yönetimi

Ülke yönetiminde Eyalet sistemi vardı. Taşra teşkilatında yer alan eyaletlerin yönetiminden “Şıhne adı verilen askeri valiler sorumluydu. Bazı eyaletlerin başına Melik adı verilen Hanedan mensubu şehzadeler atanmıştır. Meliklerin yanında Atabey adlı tecrübeli devlet adamları yer alırdı ve onların yetiştirilmesinden sorumluydu.

NOT: Atabeyin Osmanlılarda karşılığı “Lala”ydı. Atabeyler devletin zayıf olduğu anlarda bulundukları bölgelerde bağımsızlıklarını ilan ederek kendi devletlerini kurmuşlardır.

NOT: Meliklerin siyasi ve askeri bakımdan oldukça geniş yetkileri vardı. Bu nedenle Büyük Selçukluda merkezi devlet otoritesini korumak oldukça güç olmuştur. Bu durum taht mücadelelerini arttırmıştır.

ÖRNEK SORU

Selçuklular; bölge ve eyaletlerin başına idareci olarak atadıkları şehzadelerin yanına Atabeyunvanı olan kişiler de verirlerdi.

Bu uygulamadaki temel amaç aşağıdakilerden hangisidir?

A) Şehzadeler arasındaki taht kavgalarını önlemek

B) Atabeylerin merkeze bağlılığını arttırmak

C) Eyalet güvenliğini sağlamak

D) Şehzadeleri devlet yönetimi açısından yetiştirmek

E) Orduyu güçlendirmek

(1999/DMS) Cevap: D

ÖRNEK SORU

Selçuklularda erkek hanedan üyelerinin, yanlarına bilgili devlet görevlileri verilerek eyalet veya vilayetlere yönetici olarak gönderilmeleri aşağıdakilerden hangisinin göstergesidir?

A) Devlet yönetiminde deneyim kazanılmasına önem verildiğinin

B) Yönetim birimlerinin sayıca az olduğunun

C) Askerliğe önem verildiğinin

D) Merkezi otoritenin korunmak istendiğinin

E) Yerleşik hayata geçişin hızlandırılmak istendiğinin

(2006 KPSS/Ortaöğretim) Cevap: A

Her eyalette devlet merkezinde olduğu gibi görevleri farklı divanlar bulunurdu. Türk – İslam devletlerinde merkez ile taşra arasındaki iletişimi sağlamak için güçlü bir posta teşkilatı kurulmuştur. Bunun ilk örnekleri Karahanlılar’da görülmüştür. Eyaletlerin dışında sultana bağlı “Metbu (tabi) devletler” bulunmaktaydı. Bunların başında “Sultan-ı Azam” denilen yöneticiler bulunmaktaydı.

Bunların dışında eyaletlerde bulunan diğer yöneticiler ve kurumlar ise şunlardır;

^ Amid: Şehir ve kasabaların mülki idaresinden sorumludur.

^ Amil: Şehir ve kasabaların mali idaresinden sorumludur.

^ Muhtesip: Belediye işlerinden sorumludur.

Aynı zamanda çarşı ve pazarları denetlerdi.

^ Ulag: Posta teşkilatında görevli olanlara verilen isimdir.

^ Kadı:    Yargı işlerinden sorumludur.

Günümüzdeki noter görevini yapar ve tüm bilgileri ilgili deftere kaydederdi.

^ Hatip: Din işlerinden sorumlu görevlidir.

^ Reis:    Halk tarafından seçilen sivil

yöneticilerdir.

^ Subaşı:    Taşrada şehirlerin güvenliğinden

sorumlu görevlidir.

^ İğdişbaşı: Yaşadığı şehrin halkını temsil eden en yüksek görevli yani bir tür Belediye Başkanıdır. Özellikle ticaretle ilgili olan iğdişbaşı, şehre gelip giden tüccarlarla da yakından ilgilenirdi. İğdişbaşı’nın bir görevi de merkezi idarenin o şehirden istediği verginin halktan adilane bir şekilde toplanmasını da sağlamaktır.

ÖRNEK SORU

Aşağıdakilerden hangisi, Türk-İslam devletlerinde pazarlarda fiyatları, tartı ve ölçü aletlerini, üretilen ve satılan malların kalitesini denetleyen görevlidir?

A) Ulak    B) Silahtar    C) İğdişbaşı

D) Muhtesip E) Câmedâr

(2011 – KPSS) Cevap: D

Ordu

İlk Türk – İslam devletlerinin ordularını büyük ölçüde Türkler oluşturuyordu. Karahanlılarda    ordu geleneksel Türk    ordu

anlayışına paralel olarak gelişse de zamanla Saray Muhafızları, Hassa Ordusu (doğrudan hükümdara bağlı askerler), Eyalet Ordusu gibi birimler de oluşturulmuştur. Gaznelilerin    ordusu ise çeşitli etnik unsurlardan oluşmuş ücretli bir ordu yapısına sahiptir. Bu    durum yıkılışlarında    etkili olacaktırGaznelilerin    ordusunda ayrıca Gulam

Askerleri, Eyalet Askerleri ve Gönüllüler gibi birimler de vardı.

Büyük Selçuklu ordusu ise 5 bölümden meydana gelmekteydi;

Gulaman-ı Saray: Genellikle gayr-i müslim esir çocuklarının ya da satın alınan kölelerin yetiştirilmesiyle oluşan ordudur (Memluk / Köle /Kul). Bu uygulamaya Gulam (Kölemen) Sistemi (Osmanlı’da Devşirme Sistemi -Kapıkulu    Askerleri)    adı verilmiştir. Bu bölümdeki ordu doğrudan Sultana bağlıydı. Bunlar sürekli asker olup, 3 ayda bir “Biştegani” adı verilen maaş alırlardı. Saray muhafızları, ordu komutanları ve valiler bu bölümdeki askerler arasından seçilirdi. Bu sistem Gazneli ve Eyyubi ordularında da uygulanmıştır.

NOT: Gulam Sistemi’ne göre yetişenlerin yetenekli olanları uzun bir eğitimden sonra saray ve devlet yönetiminde    en üst    kademelere kadar yükselebiliyorlardı. Bunların dışındakiler ise Hassa Ordusu’nda görevlendirilirlerdi.

♦    Hassa Ordusu: Her an savaşa hazır atlı birliklerdi. Çeşitli Türk boylarından toplanan askerlerden meydana gelirlerdi. Her türlü masrafları devlet tarafından karşılanırdı.

NOT: Selçuklularda Hassa Ordusu ilk defa Tuğrul Bey tarafından kurulmuştur.

Eyalet    Askerleri:    Eyaletlerdeki ikta

sahiplerince yetiştirilen atlı askerlerdir (Büyük Selçuklu ordusunun en kalabalık bölümüdür.).

NOT: Askeri İkta sistemi ilk kez Büyük Selçuklu Devleti’nde vezir Nizamülmülk tarafından uygulanmıştır. Bununla beraber İkta ordusuna Karahanlılarda rastlanmamaktadır.

NOT: Bu sistem Osmanlılarda Dirlik adıyla devam ettirilmiştir.

Türkmenler: Sınırlarda yaşayan göçebe Türk topluluklarından savaş zamanı Sultanın emri altında toplanan askerlerden oluşurdu.

Yardımcı Kuvvetler:    Bağlı beylik ve devletlerden (Metbu – Tabi Devletler) savaş zamanı alınan askerlerden oluşurdu.

NOT: Ordu yönetiminden “Subaşı sorumluydu.

^ Karahanlılar tarihte ilk defa “askeri hastane” ve “askeriposta teşkilatını” kurmuşlardır.

^ Selçuklu ordusunun büyük bölümü süvarilerden (silahtarlar gibi) oluşuyordu. Sefer sırasında ordunun arkasından gezici hastaneler ve hamamlar gelirdi.

Sosyal Hayat

Türk İslam devletlerinde toplumsal alanda herhangi bir sınıf ayrımı yoktu ve bütün halka karşı hoşgörülü bir siyaset izlenmiştir. Müslümanlar kadar gayrimüslimler de devletin en üst memurluklarına kadar çıkabiliyorlardı. Türklerin, İslamiyet sonrası yerleşik hayata geçme süreçleri hızlanmış ve ticari hayatları canlılık kazanmıştır. Karahanlılar, tarım, ticaret ve hayvancılıkta, Gazneliler ise İpek ve Baharat yollarını denetimleri altına alarak ticarette ve sulama kanalları açarak da tarımda ilerlemişlerdir. Büyük Selçuklu Devleti’nin sınırlarının genişlemesi Arap, Fars, Ermeni, Süryani ve Rumlarla etkileşim yaşanmasını sağlamıştır.

Ekonomik Hayat

Türk İslam devletlerinde ekonomik hayatın gelişmesinde; siyasi istikrar ve güvenliğin sağlanması, ticaret yollarının korunması etkili olmuştur.

Türk devletlerinde ticaretin yanında tarım, demircilik, dokumacılık, el sanatları, hayvancılık, bakırcılık ve dericilik gelişmiştir. Müslüman esnaf kendi arasında Fütüvvet (Ahilik) adı verilen dini ve ikdisadi bir teşkilatlanma kurmuşlardır. Selçuklular ithal mal olarak şeker ve eşya almışlar, ihraç malı olarak da at, halı, ipek ve maden satmışlardır.

 Selçukluların gelir kaynakları şunlardır;

^ Gayrimüslimlerden alınan, ürün vergisi olan haraç,

^ Müslümanlardan alınan, ürün vergisi olan öşür, ^ Gayrimüslim erkeklerden askere gitmemeleri karşılığında alınan cizye,

^ Ganimet,

^ Bağlı ve komşu devletlerden gelen hediyeler ve yıllık vergiler

Toprak Yönetimi

Türk İslam devletlerinde toprak, genel olarak devletin malıydı. Bunun nedeni; feodal (özerk) bir yapının oluşmasını engelleme düşüncesidir. Büyük Selçuklu Devleti’nde toprak, kullanılış amaçlarına göre dörde ayrılmıştır;

^ Has Arazi: Vergi gelirleri hükümdara ve hanedan üyelerine ait arazilerdir.

^ Mülk Arazi: Şahsa ait topraklardır. Alınıp satılabilir, miras olarak bırakılabilirdi (Özel mülkiyet).

^ Vakıf Arazi: Geliri hayır kurumlanna bırakılan arazilerdir. Bu topraklara devlet el koyamazdı. Vakıf arazilerin gelir ve giderlerini düzenleyen kişiye “Mütevelli” adı verilirdi. Bu arazilerin gelirleri ile hanlar, kervansaraylar, imarethaneler, camiler, hastaneler, çeşmeler ve yollar yapılmıştır.

^ İkta Arazi: Gelirleri devlet memurları ve savaşta yararlılık gösterenlere maaş karşılığı olarak verilen arazilerdir. Buna göre; ikta sahibi gelirinin bir kısmıyla atlı asker (sipahi) beslerdi.

İkta sisteminin faydaları;

^ Hazineden para harcanmadan büyük bir ordu oluşturulmuştur.

^ Üst üste toprağı ekmeyenden toprağın alınması cezası ile üretimin sürekliliği ve artışı sağlanmıştır.

^ İkta sahipleri bulundukları bölgelerin devlet adına güvenliğini sağlamışlardır.

^ İkta sistemi göçebe Türkmenlerin yerleşik hayata geçmesinde de etkili olmuştur.

İkta topraklarının mülkiyeti devlete, vergisi ve geliri sipahiye, toprağı işleme hakkı halka aitti.

İkta sahibi eğer mesleğinden ayrılır ya da men edilirse iktası elinde alınırdı. İktalar babadan oğula geçerdi. Toprak sahibi üç yıl üst üste toprağı boş bırakırsa toprak elinden alınıp başkasına verilirdi. Amaç; üretimde sürekliliği sağlamaktı.

Hz. Ömer Dönemi’nden itibaren Müslümanların kullanmaya başladığı bu sistem ilk önce Karahanlılar tarafından uygulanmıştır. Ancak ikta topraklarından asker yetiştirme uygulamasına ise ilk kez Büyük Selçuklular Devleti Dönemi’nde (Nizamülmülk) başlanmıştır. Bu sistem Osmanlılarda “Dirlik” adıyla devam ettirilmiştir.

^ Türk – İslam devletlerinde çiftçi toprağı kullanma hakkına sahiptir, toprağı işleyebildiği

sürece miras bırakabilir, ürettiği ürünün vergisini ikta sahibine verir ve haksızlığa uğradığı takdirde ikta sahibini şikâyet etme hakkına sahiptir. Ayrıca ikta sahibi köylüyü yargılayamazdı.

^ Bununla beraber Türk – İslam devletlerinde kişiler (reaya – halk) ev, bağ, bahçe üzerinde özel mülkiyet hakkına sahiptir. Ancak diğer topraklar olan otlak, yaylak, orman ve tarım arazileri ise devlete aittir.

ÖRNEK SORU

Türk-İslam Devletleri’nde reaya;

I. Otlak,

II. Yaylak,

III. Bahçe,

IV. Orman,

alanlarından hangilerine sahip olup mülk edinebilmişlerdir?

A) Yalnız I B) Yalnız II    C) Yalnız III

D) I ve II    E)    III    ve    IV

(1999/DMS) Cevap: C

ÖRNEK SORUİkta nedir?

A) Selçuklularda eyaletlerdeki valilerin askerleri

B) Selçuklularda toprakların vergi gelirlerine göre bölümlere ayrılması

C) Türk devletlerinde sosyal hayatı düzenleyen kurallar

D) Türk İslam devletlerinde hukuk sistemi

E) Türk İslam sanatında bir tür

(2006/KPSS Ortaöğretim) Cevap: B

Hukuk

Hukuk Sistemi 2’ye ayrılırdı;

■    Şer’i Hukuk: İslam din kurallarına göre düzenlenmiş hukuk sistemidir. Kadılar Şer’i davalara bakardı ve başlarında Kadi’l-Kudat (Kadılar Kadısı) bulunurdu (Bağdat’ta bulunurdu). Kadıların kararları üzerinde devletin bir yaptırım gücü yoktu, kararları kesindi. Şer’i Hukuk’ta evlenme, boşanma, miras, velayet, hayır işleri, nafaka, vakıflar, ticaret ve noterlik gibi alanlardaki davara bakılırdı.

■    Örfi Hukuk:    Örf, adet, gelenek ve

göreneklerdeki kuralların İslamiyet’e aykırı olmamak şartıyla düzenlenmesi sonucu oluşan hukuk kurallarıdır. Örfi hukuktan Emir-i Dad sorumluydu. Toplumun huzur ve asayişini bozan ve kanunlara uymayanların davalarına bakardı. Bu kurum aynı zamanda “AdaletBakanlığı niteliğindeydi.

NOT: Emir-i Dad, gerektiğinde devlet ileri gelenlerini (vezir ve divan üyelerini) de yargılayabilirdi.

Askeri davalarla Kazasker (Kadıasker -Kadıy-ı Leşker) ilgilenirdi. Hukuki tüm itirazlara ve ağır siyasi suçlarla ilgili davalara hükümdar başkanlığında toplanan Divan-ı Mezalim (Yüksek Mahkeme)’de bakılırdı. Ayrıca Sultan burada haftanın belirli günlerinde halkın şikâyetlerini dinler ve karar verirdi.

Dil ve Edebiyat

İslamiyet’ten sonra Türkçeye Arapçadan ve

Farsçadan kelimeler girmeye başlamıştır. Karahanlılar Dönemi’nde resmi yazı dili

Türkçe (Hakaniye Lehçesi) olmuş ve Türk kültürüne büyük önem verilmiştir (Yazışmalarda Uygur yazısı kullanılmıştır.). Bu dönemde ilk Türkçe kitaplar basılmıştır. Gaznelilerde Arapça (Resmi dil) ve Farsça

(Bilim dili) etkisini arttırmıştır. Halk, ordu ve saray ise Türkçe konuşuyordu. Selçuklularda ise resmi yazı dili Farsça, bilim dili Arapça olmuştur. Selçuklularda halk Türkçe konuşuyordu. Harzemşahlar’da resmi dil Farsça, bilim dili ise Arapçaydı. Halk da Türkçe konuşuyordu. Memlükler’de sarayda ve orduda Türkçeden başka bir dil konuşulmamıştır. Resmi dil Türkçedir.

NOT: İlk Müslüman – Türk devletlerinde dil konusunda görülen bu farklılıkların temelinde yatan sebep; İslam dini ve kuruldukları bölgenin etnik yapısıdır.

NOT: Büyük Selçuklularda Arapça ve Farsçanın etkili kullanımı, Türkçenin gelişimini yavaşlatmıştır. Ancak Türkçe günümüze kadar varlığını sürdürmüştür. Bunun nedeni de; Türklerin çok eski ve köklü bir kültüre sahip olmaları ve Türkçenin zengin bir dil olmasıdır.

İslami Türk Edebiyatı’nın ilk örneklerişunlardır;

^ Yusuf Has Hacip – Kutadgu Bilig; İdeal devlet yönetiminin nasıl olması gerektiği üzerinde durulan bir siyasetnamedir (Türk Tarihi’ninilk siyasetnamesidir.). Uygur Türkçesiyle yazılmış ve Hakani Lehçesi kullanılmıştır. Karahanlılar Dönemi’nde yazılmıştır.

^ Kaşgarlı Mahmut – Divan-ı Lügat-it Türk: İlkTürkçe Lügat’tır. Türk dilinin zenginliğini ve güzelliğini göstermek ve Araplara Türkçe’yi öğretmek amacıyla yazılmıştır. Karahanlılar Dönemi’nde kaleme alınmıştır. Bu eser aynı zamanda ilk Türkçe Ansiklopedi olarak da bilinir (1069).

NOT: Divanü Lugati’t-Türk’ün pek çok önemli özelliği arasında eserin ilk sayfalarında yer alan bir de harita bulunmaktadır. Bugünkü bilgilerimize göre bu, bir Türk’ün çizdiği ilk dünya haritasıdır. Kâşgarlı Mahmud, dönemindeki Türk topluluklarının hangi bölgelerde yaşadığını göstermek amacıyla çizdiği bu haritaya bazı ulusların yaşadığı bölgeleri de ekleyerek yeryüzündeki belirli bölgeleri gösteren bir dünya haritası oluşturmuştur.

^ Hoca Ahmet Yesevi – Divan-ı Hikmet (KutluBilgeler Divanı): Dini bir eserdir. İlk Türkmutasavvıfı olan Yesevi’nin tasavvufi şiirlerini içermektedir. Arap harfleriyle Türkçe yazılmış en önemli eserdir (Türk tasavvuf edebiyatının ilk örneğidir). Karahanlılar döneminde yazılmıştır.

^ Edip Ahmet Yükneki – Atabet-ül Hakayık(Hakikatlerin Eşiği): 12. yüzyılda Uygur alfabesi ve Hakaniye Lehçesi yle yazılmıştır. Ahlak yönü ağır basan eğitici ve öğretici bir eserdir. Bilimin yol gösterici olduğundan ve insanları üstün kılan erdemlerden bahsedilmiştir.

Selçuklu Dönemi’nde yazılan diğer bir eser Vezir    Nizamülmülk’ün    yazdığı

Siyasetnamedir (Selçuklu Devleti’nin anayasası olarak kabul edilir).

Gazneliler Dönemi’nde İranlı şair Firdevsi tarafından yazılıp Gazneli Mahmut a sunulan ve Farsça olarak kaleme alınan Şehname de bu dönemin önemli eserlerindendir (İran etkisi). Aynı zamanda bu eser İran’ın milli destanı olarak benimsenmiştir. 

Bu dönemde yazılan diğer eserler şunlardır; Tarih-i Yemin (Utbi), Asar-ı Bakiye(El-Biruni), Rubailer (Ömer Hayyam), Kasideler (Enveri)’dir.

Harzemşahlar Dönemi’nde yaşamış olan Zemahşeri’nin, Keşşaf ve Mukkaddimet’ül-Edeb adlı gramer kitabı önemli eserlerdendir.

> Türk – İslam devletlerinde sözlü edebiyatın ilk ürünü Satuk Buğra Han Destanı’dır.

> Ayrıca Moğollar Dönemi’nde yazılan “”Cengizname de önemli eserler arasındadır.

ÖRNEK SORU

Nizam’ül-Mülk’ün Siyasetname adlı eserinin Türk İslam Tarihi’ndeki öneminin,

I. Yazannın Selçuklu devlet yönetiminde söz sahibi olması,

II. Devlet yönetimine ilişkin bilgiler vermesi,

III. Türklerin İslamiyet’i kabulünden sonra kendi türünde yazılan ilk eser olması durumlarının hangilerinden kaynaklandığı savunulabilir?

A) Yalnız I    B) Yalnız II    C) Yalnız III

D) I ve II    E) I, II ve III

(2010/KPSS Önlisans)

Cevap: D

Bilim

> Bilimsel çalışmalar, Medreselerde yapılmış ve Dini bilimlerle, Pozitif bilimler birlikte okutulmuştur.

>    ilk medreseler, Karahanlılar Dönemi’nde kurulmuş ve bu dönemde ilk defa programlı bir eğitim verilmiştir.

>    Karahanlılar Dönemi’nde birçok şehirde medreseler açılmış ve eğitim masrafları devlet tarafından karşılanmıştır. Yine dünya tarihinde ilk kez burslu öğrencilik sistemiKarahanlılar döneminde uygulanmıştır.

> Karahanlılar Dönemi’nde Buhara, Semerkant, Balasagun ve Kaşgar önemli bilim ve kültür merkezleri olmuştur.

>    Büyük Selçuklu Devleti’nde ilk medreseTuğrul Bey tarafından Nişabur’da açılmıştır.

>    Bu dönemin en yüksek medresesi ise, Büyük Selçuklular döneminde açılan Nizamiye Medreseleri’dir. Bu medreselerde din bilimlerinin dışında ilk defa pozitif bilimlere de yer verilmiştir. Ayrıca özerk bir yapıdadır. Bu nedenle Dünya Tarihi’nin ilk üniversitesiolarak bilinir.

 Selçuklu sultanları ülke genelinde

medreselerin yaygınlaştırılmasına büyük önem vermişlerdir. Bunun nedeni; yönetici ihtiyacının giderilmesi ve yetenekli öğrencilerin topluma kazandırılmak istenmesidir.

>    Bununla beraber Selçuklular Dönemi’nde kurulan “Bimaristan”lar (Bimarhane) hem hastaların tedavi edildiği yer olarak kullanılmış hem de tıp fakültesi görevini üstlenen kurum olmuştur.

ÖRNEK SORU

Selçuklularda, medrese yapımına önem verilmesinde,

I. İslam Dünyası’nda din bilginlerine gereksinim duyulması,

II. Genişleyen devlet yönetiminde görev alacak kişilere gerek duyulması,

III. Eğitim ve öğretime önem verilmesi durumlarından hangileri etkili olmuştur?

A) Yalnız I    B) Yalnız II    C) Yalnız III

D) II ve III    E) I, II ve III

(2010/KPSS Ortaöğretim)

Cevap: E

ÖRNEK SORU

Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah Dönemi’nde;

I. Yeni bir mezhep olan Batıniler’in vezir Nizam’ül-Mülk’ü öldürmeleri,

II. Bağdat’ta Nizamiye Medreseleri’nin kurulması,

III. Medreselerde din bilimlerinin yanında pozitif bilimlerin de okutulması,

IV. Yeni bir takvimin düzenlenmesi, gelişmelerinden hangisi sosyal hayatı olumlu yönde etkilemiştir?

A) Yalnız IV B) I ve II C) I, II ve III

D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV

(2000 DMS) Cevap: D

ÖRNEK SORU

Aşağıdakilerden hangisi, Büyük Selçuklular Dönemi’ne aittir?

A) Nizamiye Medresesi

B) Karatay Medresesi

C) Çinili Köşk

D) Muradiye Camisi

E) İshak Paşa Sarayı

(2008 KPSS/Önlisans) Cevap: A

> İlk Müslüman Türk devletlerinde birçok bilim adamı yetişmiş ve önemli çalışmalar yapmışlardır. Bunlardan bazıları şunlardır;

Farabi: Kendisi Muallim-i Sani (İkinci Öğretmen) olarak da bilinir. Aristo’nun fikirlerini en iyi açıklayan kişidir. Türk toplumları arasında Pozitif bilimlerle uğraşı Farabi ile başlamıştır. Batı’da “Alfarabyus” olarak tanınır. Eserleri; İlimlerin sınıflandırılmasını ilk defa yapan “İhsaü’l İlim (İlimlerin Tasnifi)”, devlet başkanlarının vasıflarını anlatan “El-Medinetü’l Fazıla (Erdemli Kent), musiki ile ilgili olan “Kitabü’l Musiki” adlı eserleri önemlidir.

ÖRNEK SORU

Türk-İslam dünyasında pozitif bilimler aşağıda verilen bilim adamlarından hangisi ile başlamıştır?

A) Vasiti    B) İbn Heysem

C) Farabî    D) Ömer Hayyam

E) İbn Rüşd

(2002/KPSS) Cevap: C

ÖRNEK SORU

Muallim-i Sani unvanıyla bilinen, eserleri Batı dillerine çevrilerek Avrupa bilim dünyasını etkileyen bilgin aşağıdakilerden hangisidir?

A) Farabi    B) Gazali C) Harezmi

D) Cüveyni    E) Biruni

(2010/KPSS Ortaöğretim) Cevap:A

İbn-i Sina:    En önemli etkinliği Tıp alanındandır. En önemli eseri olan “El Kanun Fi’t-Tıp (Tıbbın Kanunu) ileriki dönemlerde Avrupa’daki okullarda Latince’ye çevrilerek okutulmuştur Avrupa’da “Avicenna” diye tanınmıştır. Kan dolaşımı üzerine çalışmalar yapmıştır.

İbn-i Rüşd: Felsefe, tıp ve astronomi alanında çalışmalarda bulunmuş ve ortaya koyduğu fikirle Avrupa’da Rönesans’ın doğmasına ve skolâstik düşüncenin yıkılmasına neden olmuştur. Aristo’yu Batı’ya tanıtan filozoftur. Batı dünyasında “Averreos” olarak tanınır.

İmam Gazali: İslam felsefesi alanında önemli çalışmalar yapmıştır. Büyük Selçuklular zamanında    yaşamıştır.    Nizamiye

Medreseleri’nde müderrislik yapmıştır. Siyasi ve bölücü din anlayışlarıyla mücadele etmiştir. “İhyaü’l-Ulumiddin (Din ilimlerinin yeniden yapılanması)” en önemli eserlerinden biridir.

El Harezmi: Dünyaca ünlü matematikçidir. Sıfır (0) sayısını bulmuştur. En ünlü eseri “Kitabü’l Cebr Ve’l-Mukabele”dir.

El Biruni: Matematik, Fizik ve Coğrafya alanında çalışmalar yapmıştır. Enlem ve boylam hesaplamalarını yapmıştır. Dünya’nın Güneş etrafındaki dönüşünün bir yılda gerçekleştiğini söylemiştir. “Asarü’l Bakiye” adlı eserinde Asyalı milletler hakkında bilgiler vermiş ve astronomiden bahsetmiştir. HintFarisi’nde Hindistan hakkında bilgiler vermiştir. Fizik alanında 16 maddenin özgül ağırlığını hesaplamıştır.

■    Uluğ Bey:    Astronomi alanında önemli çalışmalar yapmıştır. “Heyet    Cetveli ile Yıldızların Fihristi”ni yapmıştır. “Zici” adlı eseri çok ünlüdür. Semerkand’da rasathane açmıştır. Ali Kuşçu’nun hocasıdır.

■    Ömer Hayyam: Matematik ve Astronomi ilmiyle uğraşmıştır. Celali (Meliki) Takvimi hazırlamıştır. Edebiyatla da    uğraşmıştır, Rubaileri ile ünlüdür.

■    Ali Şîr Nevai: Timur Devleti zamanında yaşamıştır. Çağatay Türkçesi’nin en büyük şairi olarak bilinmektedir.    Türkçe’nin

Farsça’dan daha zengin olduğunu göstermek için “Muhakemet’ül Lügateyn” isimli eseri yazmıştır.

■    Buhari: En ünlü hadis bilginleri arasındadır (Camii Sahih).

■    El Razi: Kimyagerdir. Sülfirik asidi bulmuştur.

■    İbn-i Yusuf: Sarkacı bulmuştur.

■    İslam Tarihçileri: İranlı Taberi, Mesudi, İbn-i Haldun (Dünyaca ünlü sosyolog ve tarihçidir. Modern tarih anlayışının temelini atmıştır.).

■    Coğrafya Bilginleri: İbn-i Havkal, İbn-i Batuta

■    Matematik Bilginleri: Muhammed Bin Musa, İbn-i Ceşmit

Sanat ve Mimari

> Türk – İslam Devletleri’nde sanat, İslam dinine göre şekillenmiştir. Resim ve heykelcilik yasak olduğu için onun yerine Mimari, Hat (güzel yazı), Minyatür (çizgi resim sanatı), Çinicilik, Tezhip (yazı ve kitap süsleme sanatı), Ebru (desen sanatı), Nakkaşlık (yazı ve taş işleme sanatı), Kakmacılık (kabartma sanatı), Oymacılık (el oyması ve işlemeciliği), Mücellitlik (kitap ciltleme sanatı), Fresko (yaş alçı üzerine yapılan resim) gibi sanatlar gelişmiştir.

>    Türk – İslam devletlerinde en fazla gelişmegösteren güzel sanat dalı mimari olmuştur.

>    Bunun yanı sıra dokumacılık, kuyumculuk, bakır işlemeciliği de gelişmiştir.

>    İlk minyatür okulu Selçuklu Dönemi’nde Bağdat’ta açılmıştır.

>    Mimari eserlerin en güzel örnekleri: Camiler, Türbeler (çadırın mimariye yansımasıdır),

Kümbetler (iki katlı mezar), Kervansaraylar, hastaneler (Darüşşifalar) ve Medreselerdir.  Türk – İslam Mimarisinin karakteristik

özelliklerinden biri haline gelen “Kubbe”, şeklini eski Türk çadırlarından almıştır.  Türk – İslam mimarisi Karahanlılar

Dönemi’nde ortaya çıkmıştır. İlk yapılargenellikle kerpiçten yapıldığı için zamanımıza çok az eser gelebilmiştir.

ÖRNEK SORU

Türk-İslam mimarisinin temelleri aşağıdaki devletlerden hangisinin zamanında atılmıştır?

A) Memlükler B) Karahanlılar C) Eyyûbîler

D) Gazneliler E) Selçuklular

(2010/KPSS Lisans) Cevap: B

 İlk kervansaray örneklerine de Karahanlılar

(en eski kervansaraylar) ve Gazneliler Dönemlerinde rastlanmaktadır. Selçuklularla birlikte kervansaraylar en gelişmiş şeklini alacaktır. Karahanlılar Dönemi’ndeki kervansaraylara “Ribat” denilmiştir. İlk defa Karahanlılar’da başlatılan “Darüşşifa(Hastane) kurma faaliyetleri Selçuklular’da zirveye ulaşmıştır.  Selçuklular Dönemi’nde, mimaride “medrese- cami” tarzı oluşturulmuştur. Bunun ilk örneği, “Ulu Camii” (Mescid-i Cuma)dır. Türkler İslam mimarisine bazı yeni unsurlar eklemişlerdir. Bunlar; kervansaray, medrese-cami, külliye, kemer, imarethane, kümbet (iki katlı mezar), (ilk Karahanlılar), türbe (çadırın mimariye yansıması), kubbe, üst üste çift kubbe, Türk üçgeni tarzı kubbeye geçiş, silindirik ve yivli minareler, dikdörtgen ve beş köşeli mihraptır.

Selçuklu mimari eserlerini bezeyen figürlerise şunlardır;

^ Aslan, kartal ve hayvan mücadele sahneleri (Hayvan figürleri)

^ Hayat ağacı, ejder ve sfenks (insan başlı, hayvan vücutlu) figürleri ^ Doğa kabartmaları (Bitki motifleri), melek ve burç tasvirleri ^ Oniki hayvanlı Türk-Çin takvimindeki figürler ^ Hat (Yazı) sanatı

ÖRNEK SORU

I. Bitki motifleri,

II. Hayvan figürleri,

III. Yazı,

Selçuklu mimarisinde yukarıdakilerden hangileri süsleme amacıyla kullanılmıştır?

A) Yalnız I B) Yalnız II    C)    Yalnız    III

D) II ve III    E) I, II ve III

(2003/KPSS) Cevap: E

ÖRNEK SORU

Aşağıdakilerden hangisi, Türklerin İslam toplumuna katılmasından sonra uyguladıkları arasında değildir?

A) Ahilik teşkilatı    B) Kümbet mimarisi

C) Arap alfabesi    D) Vakıf sistemi

E) Veraset sistemi

(2010/KPSS Lisans) Cevap: E

İlk Türk – İslam devletlerine ait başlıcaeserler şunlardır;

Tolunoğulları: Tolunoğlu Ahmet Camii, Ulu Camii

Karahanlılar: Buranakale Hazara (Degaron) Camii, Buhara Camii, Şir Kebir Camii, Arap Ata Türbesi (Fergana – Bu dönemden kalan eneski mimari eser), Ayşe Bibi Türbesi, Balacı Hatun Türbesi, Ribat-ı Melik (en eskikervansaray), Semerkant Medresesi

Gazneliler: Zafer Kuleleri, Leşker-i Bazar Ulu Camii (Afganistan), Leşker-i Bazar Sarayı, Arasü’ül Felek Camii, Beyhakiye Medreseleri (Bu döneme ait ilk medrese)

Selçuklular:

^ Mescid-i Cuma (Ulu Camii) (İsfahan)

^ Mescid-i Cuma (Kazvin)

^ Sultan Sencer Türbesi (Merv)

^ Haydariye Mescidi ^ Tuğrul Bey Türbesi (Rey)

^ İmam-ı Gazali Türbesi (Tus)

^ Mümine Hatun Türbesi (Nahçivan)

^ Ribat-ı Şerif (Nişabur)

^ Ribat-ı Anuşirvan ^ Nizamiye Medreseleri (Bağdat)

ÖNEMLİ HA TIRLA TMALAR

^ Toplu olarak İslamiyet’i kabul eden ilk Türkboyu “Karluklar”dır (751).

^ İslamiyet’i kabul eden ve resmi din olarak ilan eden ilk Türk devleti “Karahanlılar”dır. (840 -1212)

^ Orta Asya’da İslamiyet ‘i kabul eden ilk Türkdevleti Karahanlılar’dır.

^ Müslüman Türkler tarafından kurulan ilk Türkdevleti “Tolunoğulları”dır. (868 – 905)

^ Karahanlılar, yöneten ve yönetilenleri Türk olan ilk Türk – İslam devletidir. Bu yüzden Karahanlılarda, Gazneli ve Selçuklulardaki gibi Arap – İran etkisi yoktur.

^ Türk – İslam Edebiyatı’nın ilk örneği olan, Yusuf Has Hacib’in yazdığı Kutadgu Bilig (Mutluluk Veren Bilgi) ve Kaşgarlı Mahmut’un yazdığı Divan-ı Lügat-it Türk adlı eserler Karahanlılar Dönemi’nde yazılmıştır ve Karahanlı hükümdarına sunulmuştur.

^ Karahanlılar tarihte ilk defa “askeri hastane” ve “askeri posta teşkilatını” kurmuşlardır.

^ İkta sistemini ilk uygulayan Karahanlılardır (Askeri ikta sistemini ilk uygulayan ise Büyük Selçuklulardır.).

^ Türk – İslam mimarisinde ilk defakervansarayları Karahanlılar inşa etmişlerdir.

^ Türk – İslam mimarisinin temelleri Karahanlılar Dönemi’nde atılmıştır.

^ İlk Türkçe siyasetname Yusuf Has Hacib tarafından yazılan Kutadgu Bilig’dir.

^ Karahanlılar dönemi; İslamiyet öncesi Türk kültüründen Türk – İslam kültürüne geçişin ilk halkasıdır.

^ Mısırda kurulan ilk Türk – İslam Devleti Tolunoğulları’dır.

^ Mısır’da kurulan ikinci Türk – İslam devleti İhşitler (Akşitler)’dir.

^ Hicaz Bölgesi’ne hâkim olan ilk Türk devleti İhşitler (Akşitler)’dir.

NOT:    Tolunoğulları    ve    İhşitler (Akşitler)’de

yönetici ve askeri kadro genellikle Türklerden oluşmuş ise de halk Arap ve Berberilerden oluşmuştur. Bu durum kısa sürede yıkılmalarına neden olmuştur.

^ Afganistan’da kurulmuş ilk Türk devleti Gazneliler’dir.

^ İmparatorluk karakteri taşıyan ilk Türk – İslam Devleti Gazneliler’dir.

^ Abbasi Halifesini Şii Büveyhoğullarına karşı koruyan ilk Türk – İslam Devleti Gazneliler’dir (ikinci Türk devleti ise Büyük Selçuklulardır.).

^ Gaznelilerin en ünlü hükümdarları Gazneli Sultan Mahmut’tur (998 – 1030).

NOT: Gazneli Mahmut Türk – İslam Dünyası’nda Hindistan’a yapmış olduğu ve 25 yıl süren 17 seferiyle tanınmıştır (İslamiyet’i Hindistan’a yaymış (ilk kez) ve Kast sistemine ilk büyükdarbeyi indirmiştir.).

^ Türk tarihinde Sultan ve Padişah ünvanını kullanan ilk Türk hükümdarı Gazneli Mahmut’tur.

^ Büyük Selçuklularda ilk parayı Tuğrul Bey bastırmıştır (Altın para – Dinar, Gümüş para -Dirhem).

^ Anadolu’ya yerleşmek amaçlı ilk Türk akınları Büyük Selçukluları tarafından yapılmıştır (ilk sefer Çağrı Bey tarafından 1015 – 1021 yıllları arasında yapılmıştır.).

^ Büyük Selçuklular zamanında ilk kez İslam Dünyası’nın siyasi liderliği ve koruyuculuğu Türklere geçmiştir.

^ 1048 Pasinler Savaşı, Büyük Selçukluların Bizans’a karşı kazandığı ilk büyük zaferdir.

^ Pasinler Savaşı ile Bizans’ın direnci kırılmış ve Türkleri Anadolu’ya olan akınları yoğunluk kazanmıştır.

^ Büyük Selçukluların ilk başkenti Nişabur’dur. ^ Büyük Selçuklular ile Bizans arasında yapılan 1071 Malazgirt Savaşı sonucunda Anadolu’nun kapıları Türklere açılmış, Anadolu’da “TürkiyeTarihi başlamış ve ilk Türk Beylikleri kurulmuştur (Alparslan Dönemi).

^ 1071 Malazgirt Savaşı’ndan sonra Anadolu’da kurulan ilk Türk Beylikleri; Danişmentliler, Saltuklular, Mengücekler, Artuklular ve Çaka Beyliği’dir.

^ İlk İslam minyatür okulu Bağdat’ta Büyük Selçuklu Devleti zamanında açılmıştır.

^ Büyük Selçuklu Devleti, Melikşah Dönemi’nde en geniş sınırlarına ulaşmış ve en parlakdönemini yaşamıştır.

^ Babür krallarından Şah Cihan eşi Mümtaz Mahal için Hindistan’ın Agra kentinde “TacMahal adlı ünlü anıt mezarı yaptırmıştır.

^ Moğolları durdurabilen ilk devlet ve dört savaşta da yenebilen tek devlet Memlükler’dir (1260 Ayn Calut, 1277 Elbistan, 1282 Humus ve 1303 Merc-i Suffar savaşları).

^ Saltanatla yönetilmeyen tekmdevlet Memlükler’dir (Memlük sultanları komutanlar arasından seçimle belirlenirdi.).

ÇIKMIŞ SORULAR

1. Türk – İslam dünyasında pozitif bilimler aşağıda verilen bilim adamlarından hangisi ile başlamıştır?

A) Ömer Hayyam

B) Farabi

C) İbn-i Rüşd

D) Uluğ Bey

E) İdris-i Bitlisi

(2002 – KPSS)

2. Türk – İslam devletlerinde köyde yaşayan reaya ile ilgili olarak;

I. Ürün üzerinden vergi vermesi

II. Elindeki toprağa, işleyebildiği sürece sahip olması

III. Ölüm halinde erkek evlada miras bırakabilmesi uygulamalarından hangisi yada hangileri doğrudur?

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) II ve III

E) I,II ve III

(1999 – DMS)

3. Karahanlılarda Hassa Ordusu küçük yaşta esir edilen veya para ile satın alınan gençlerden oluşturulurdu.

Hassa ordusunun oluşturulma biçiminin Osmanlılarda aşağıdakilerden hangisinde temel olduğu savunulabilir?

A) İltizam sistemine

B) Tımar sistemine

C) Devşirme sistemine

D) Eyalet sistemine

E) Merkezi devlet sistemine

(1999 – DMS)

4. Aşağıdaki Türk – İslam devletlerinden hangisinde, hükümdar din işlerini halifeye bırakarak devlet işlerini ise tümüyle kendi üzerine almakla bu eski Türk devlet geleneğini başlatmıştır?

A) Memlukluüler

B) Osmanlılar

C) Gazneliler

D) Selçuklular

E) Karahanlılar

(1999 – DMS)

5. Türk – İslam devletlerinde reaya;

I. Otlak

II. Yaylak

III. Bahçe

IV. Orman

alanlarından hangilerine sahip olup mülk edinebilmiştir?

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) III ve IV

(1999 – DMS)

6.

I. Bitki motifleri

II. Hayvan figürleri

III. Yazı türleri

Selçuklu mimarisinde yukarıdakilerden hangileri süsleme amacıyla kullanılmıştır?

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) II ve III

E) I, II ve III

(2003 – KPSS)

7. Aşağıdakilerden hangisi Türk – İslam devletlerinde görülen toprak yönetimi ile ilgili bir kavram değildir?

A) İkta

B) Has

C) Zeamet

D) Ulak

E) Yurtluk

(2005 – KPSS)

8. Türk – İslam mimarisinde çeşitli amaçlara hizmet eden yapı topluluğuna verilen isim aşağıdakilerden hangisidir?

A) Kümbet

B) Han

C) Medrese

D) Külliye

E) Camii

(1999 – DMS)

9. Türk mimarisinde,

I. Külliye

II. Medrese

III. Kümbet

türü yapılardan hangileri “anıtmezar” niteliğindedir?

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) II ve III

E) I ve III

(2003 – KPSS)

10. İkta nedir?

A) Selçuklularda eyaletlerdeki valilerin askerleri

B) Selçuklularda toprakların vergi gelirlerine göre bölümlere ayrılması

C) Türk devletlerinde sosyal hayatı düzenleyen kurallar

D) Türk İslam devletlerinde hukuk sistemi

E) Türk İslam sanatında bir tür

(2006 – KPSS / Ortaöğr.)

11. İslam hukukuna göre, herhangi bir kişinin mülklerinin veya gelirlerinin bir kısmının kamu yararı için süresiz olarak kullanılması sistemi aşağıdakilerden hangisidir?

A) İltizam

B) Dirlik

C) Vakıf

D) Devşirme

E) Öşür

(2007 – KPSS/Lisans)

12. Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah Dönemi’nde;

I. Yeni bir mezhep olan Bâtınilerin vezir Nizamülmük’ü öldürmeleri,

II. Bağdat’ta Nizamiye Medreseleri’nin kurulması,

III. Medreselerde din bilimlerinin yanında pozitif bilimlerinin de okutulması,

IV. Yeni bir takvimin düzenlenmesi,

gelişmelerinden hangisi sosyal hayatı olumlu yönde etkilemiştir?

A) Yalnız IV    B) I ve II    C)    I, II ve III

D) II, III ve IV    E) I, II, III    ve    IV

(2000 – DMS)

13. Aşağıdakilerden hangisi, Türk İslam Devletlerinde hükümdarlık sembollerinden biri değildir?

A) Hilat (giysi) B) Asa    C)    Bayrak (alem)

D) Çetr (saltanat    şemsiyesi)    E) Ok

(2008 – KPSS/Önlisans)

14. Aşağıdakilerden hangisi, Büyük Selçuklular Dönemi’ne aittir?

A) Nizamiye Medresesi

B) Karatay Medresesi

C) Çinili Köşk

D) Muradiye Camisi

E) İshak Paşa Sarayı

(2008 – KPSS/Önlisans)

15. Türklerin İslamiyet’e geçmeleriyle aşağıdakilerden hangisi kültürel hayatlarında bir sanat kolu oluşturacak derecede önem kazanmıştır?

A) Hat    B) Maden işçiliği

C) Heykel    D) Oyma

E) Dokuma

(2009 – KPSS)

CEVAPLAR

1. B 2. E 3. C 4. D 5. C 6. E 7. D 8. D 9. C

10. A 11. C 12. D 13. E 14. A 15. A

Yorum yapın