İslamiyet Öncesi Türk Tarihi Konu Anlatımı ve Çıkmış Sorular

İslamiyet Öncesi Türk Tarihi’nden KPSS’de Selçuklu Dönemi ile birlikte 3 soru çıkmaktadır. İslamiyet Öncesi Türk tarihi KPSS konu anlatımı, Bu konu anlatımından YGS, LYS, Önlisans gibi alanların tarih sınavlarına hazırlananlar da rahatlıkla yararlanabilir, neticede konu aynıdır. İslamiyet Öncesi tarih konu anlatımında konuyla ilgili çıkmış sorular ve cevapları da birlikte verilmiştir. İslamiyet Öncesi Türk Tarihi Konu Anlatımı ve Çıkmış Soruları ve cevapları bununla birlikte konuyla ilgili önemli notlar, püf noktalar verilmiştir.. İslamiyet Öncesi Türk Tarihi konu anlatımı konusunda KPSS Cini başarılar diler.

^ Mete Han Dönemi Asya Hunları’nın en parlak dönemidir (M.Ö. 209 – 74). Bu dönemde Asya’daki birçok kavim (bütün Türk boyları) Hunların hâkimiyetine girmiştir. Sınırlar; Moğolistan’dan Hazar Denizi’ne kadar genişlemiştir (Orta Asya Türk siyasi birliği ilk kez sağlanmıştır.).

^ Mete Han’ın getirdiği “Devlet Hükümdar Ailesinin Ortak Malıdır.” töresi (veraset sistemi = kut anlayışı) ile askerlik ve orduda kullandığı “Onluk Sistem” daha sonraki Türk devletleri tarafından benimsenmiştir.

^ Asya Hunları, taht kavgaları ve Çin entrikalarıyla M.S. 48’de Kuzey ve Güney Hunları olarak 2’ye ayrıldı. Kuzey Hunları M.S. 156’da Siyenpiler tarafından, Güney Hunları ise Çin tarafından yıkılmıştır.

^      Kuzey Hunları’nın yıkılmasından sonra bölgedeki Türk boyları Batıya göç ederek Kavimler Göçü nü başlatmışlardır.

^ Kavimler Göçü’nün sonuçları;

>          Avrupa büyük bir kargaşa içinde kaldı.

>          Roma İmparatorluğu, Doğu ve Batı olmak üzere parçalandı. Batı Roma 476’da, Doğu ise 1453’te yıkıldı.

>          Roma’nın 2’ye ayrılmasıyla Hıristiyanlık dini de Katolik ve Ortodoks olmak üzere ikiye ayrıldı.

>       Avrupa’da Katolik Kilisesi ve Ruhban sınıfı halk üzerinde skolâstik düşünce sistemini uygulayarak baskı kurdu.

>       Avrupa halklarının birbirleriyle kaynaşmasıyla bugünkü Avrupa milletleri oluşmaya başladı.

>       Günümüz Avrupa devletlerinin temelleri atıldı.

>       İspanya Müslümanların eline geçti.

>       Alman Krallığı ve Papalık birleşerek Kutsal Roma Germen imparatorluğu’nu kurdular.

>       Avrupa ’ da ilk Türk Devleti kuruldu.

>       Avrupa topraklarında Derebeylik (Feodalite) kuruldu.

>       İlkçağ bitti, Ortaçağ başladı.

ÖRNEK SORU

Aşağıdakilerden hangisi, Hunların neden olduğu

Kavimler Göçü’nün sonuçlarından biri değildir?

A)       Avrupa’nın etnik yapısının değişmesi

B)       Avrupa’da bir Hun Devleti kurulması

C)     Roma İmparatorluğu’nun bütünlüğünü ve üstünlüğünü yitirmesi

D)       Avrupa’da skolâstik düşüncenin egemen olması

E)       Göktürk Devleti’nin yıkılması

(2011 – KPSS) Cevap: E

NOT: Türk toplumlarında millet ve devlet olma bilinci ilk defa Asya Hunları’yla başlamıştır.

AVRUPA HUNDEVLETİ (375 – 469)

^ Kurucusu Balamir’dir. Macaristan civarında kurulmuşlardır.

^ En parlak dönemlerini Attilla Dönemi’nde yaşamışlardır (434 – 453). Bu dönemde Balkan Seferleri sonucunda Margos ve Anatolyos antlaşmaları ile Bizans’ı yıllık vergiye bağlamıştır.

^ Batı Roma üzerine yapılan Galya ve Roma Seferleri’yle de bu imparatorluk, Avrupa Hunları’na bağlanmıştır.

^ Attilla’nın ölümünden sonra zayıflayan devlete Bizans devleti son vermiştir.

^ Avrupa Hunları, Avrupa’da kurulan ilk Türk Devleti olduğu için diğer Türk boylarına yol gösterici olmuştur.

^ Ayrıca Orta ve Doğu Avrupa’ya hakim olarak Balkanların Germen Kavimleri tarafından istilasına engel olmuştur.

^ Avrupa Hunları; Bulgarların ve Macarların bugünkü topraklarına yerleşmesinde de etkili olmuştur.

^ Avrupa Hunları Anadolu’ya ilk Türk akınlarını yapan devlettir.

GÖKTÜRKLER (552 – 658)

^ Orta Asya’da kurulan ikinci büyük Türk devletidir.

^ Türk adını siyasi anlamda bir devlet adı olarak kullanan ilk devlettir (ulusçu anlayış).

^ Göktürklerle ilgili ilk bilgiler Ergenekon Destanı’na dayanmaktadır. Bu nedenle ilk dönemlere ilişkin bilgiler net değildir.

^ Asya Avar Hakanlığı’na bağlı olarak yaşayan Göktürkler Bumin Kağan önderliğinde bu devlete karşı 552’de isyan etti. Avarları yıkarak Ötüken merkezli olarak devlet kuruldu.

^ Bumin Kağan Orta Asya’daki dağınık göçebe Türk boylarını tekrar bir bayrak altında toplamıştır (Orta Asya Türk Siyasi Birliği ikinci kez, sağlanmıştır.).

^ Bumin Kağan ülkeyi ikiye ayırmış ve Batı’nın yönetimini kardeşi İstemi Yabgu’ya vermiştir (ilk kez. İkili Teşkilat uygulanmıştır.).

^ En parlak dönem Mukan Kağan Dönemi’dir. Bu dönemde İpek Yolu’na hakim olabilmek amacıyla Bizans ve Sasani devletleriyle ittifak kurulmuştur.

NOT: Bu ittifaklarla Bizans’la ilk diplomatik ilişkiler bu dönemde başlamıştır.

^ I. Göktük Devleti 582’de Çin entrikaları sonucu ikiye ayrılmıştır. 630’da Doğu, 658’de Batı Göktürkler Çin hâkimiyetine girmiştir.

1. GÖKTÜRK DEVLETİ (KUTLUK) (682 – 745)

^ 682 yılında Kutluk Kağan tarafından Çin’e karşı başlatılan bağımsızlık mücadelesi sonucu Ötüken’de kurulmuştur.

^ Devlete “Kutluk”, kendisine de devleti toparlayan, derleyen anlamına gelen “İlteriş” ünvanı verilmiştir.

^ En parlak dönem Bilge Kağan ve Kültigin kardeşler döneminde yaşanmıştır. Bu dönemde devlet en geniş sınırlarına ulaşmıştır. Tonyukuk ise bu dönemin ünlü veziri ve genel siyasi danışmanıdır.

^ Bilge Kağan Budizm’in benimsenmesi önerisini sunar. Ancak Vezir Tonyukuk bu dinin Türklerin ulusal kimliklerini bozacağı endişesiyle bu öneriyi reddeder. Bu durum hükümdarların yetkilerinin denetlebildiğini göstermektedir.

^ Bilge Kağan’ın ölümünden sonra devlet çöküş dönemine girmiş, Basmil, Karluk ve Uygurların ayaklanması sonucu yıkılmıştır.

^ Göktürklerin Önemi:

•  Tarihte Türk adıyla kurulan ilk devlettir.
• 38 harfli kendilerine özgü bir alfabe kullanmışlardır (İlk Türk Alfabesi).
•  Türkler arasında millet ve devlet olma bilinci en üst düzeye bu devlet döneminde ulaşmıştır.
•  Türk boyları ikinci kez Göktürk hâkimiyetinde bir bayrak altında toplanmıştır.

NOT:       Bu özellikler Göktürklerin milliyetçi (ulusçu) yönlerini ortaya koymaktadır.

•  Türk tarihinin bilinen en eski Türkçe yazılı belgeleri olarak kabul edilen Göktürk (Orhun) Kitabeleri Kutluk Devleti zamanında Bilge Kağan, Kültigin ve Vezir Tonyukuk adına dikilmiştir.
• Kitabelerin konusu; Türklerin siyasi yaşantıları ve Türk hükümdarlarının halka karşı sorumluluklarıdır (Sosyal Devlet anlayışı).

Yazılış amacı ise; geçmişte yapılan   hataların tekrarlanmamasıdır.

•  Türklerde posta teşkilatını ilk olarak Göktürkler kurmuşlardır.

UYGURLAR (745 – 840)

^ Bilge Kül Kağan tarafından kurulmuştur. Başlangıçta devletin merkezi Ötüken olmuşsa da daha sonraları başkent Ordu – Balık (Karabalasagun) şehrine alınmıştır.

^ Uygurlar Orta Asya hakimiyetini sağlayarak Çin’i vergiye bağlamışlardır (Talas Savaşı sonucunda).

^ Bögü Kağan döneminde Çin’le olan siyasi ilişkiler sonucunda Maniheizm dinini resmi din olarak kabul etmişlerdir (763).

^ Mani dininin yanı sıra Budizm dinini de kabul eden Uygurlar, bu dinlerin bazı yasaklarından dolayı hayvancılığı terk ederek tarım ve ticaretle uğraşmışlardır. Bunların bir sonucu olarak da göçebe hayatı terk etmişler ve yerleşik hayata geçmişlerdir

^ Din değiştiren ilk Türk devletidir.

^ Uygurlar 840’ta Kırgızlar tarafından yıkılmışlardır. Bununla birlikte parça parça siyasi hayatlarını 13. yüzyıla kadar sürdürmüşlerdir (Turfan, Kaşgar ve Kansu Uygurları olarak). Bu yüzyıldan sonra Moğolların hâkimiyetine girmişlerdir.

NOT: Uygur kültürü Moğollar arasında yayılmış ve Moğolların Türkleşmesinde etkili olmuştur.

^ Uygurların Önemi:

•  Yerleşik hayata geçen ilk Türk topluluğudur.
•  Yerleşik hayatın bir sonucu olarak saraylar, tapınaklar gibi kalıcı mimari eserler bırakmışlardır.
•  Yerleşik yaşamın bir sonucu olarak göçebe kültürü terk etmişler ve savaşçı özelliklerini kaybetmişlerdir. Fakat bilimsel ve kültürel etkinliklerde bulunarak uygarlık olarak ileri gitmişlerdir.
•  Uygurlar, 18 harfli kendilerine özgü alfabeyi kullanmışlardır. Ayrıca Çinlilerden klişe matbaayı alıp kullanmışlar ve ilk Türkçe kitapları basmışlardır. Mani dininin terimlerini Türkçeye çevirmişlerdir (milli benliklerini korumak için). Bunun yanında kağıt imalathaneleri de açmışlardır.

NOT: Kâğıt ve matbaayı kullanan ilk Türk devleti Uygurlardır.

•  Uygurlar ayrıca pusula ve ipek imalatını da Çinlilerden öğrenerek uygulamışlardır.
• 12 Hayvanlı Türk Takvimi ni yapmışlardır.
•  Kendilerine ait Karabalasagun Yazıtları ve Şine-Usu Yazıtları vardır.
•  Minyatür denilen bir tür resim sanatını geliştirmişlerdir. Orta oyunu da Uygurlara aittir.
•  Uygurlar fresk (duvar resmi) sanatında çok ileri gitmişlerdir.
•  Uygur şehirlerinde çeşitli dinlere ait mabetlerin yan yana olduğu görülmektedir. Bu durum Uygurlarda    ibadet                      özgürlüğü   olduğunu göstermektedir.

DİĞER TÜRK BOYLARI VE DEVLETLERİ

ASYA’DA DEVLET KURANLAR AKHUNLAR (EFTALİTLER)

^ Köken itibariyle Asya Hunlarına dayanmaktadır.

^ V. yüzyılın ikinci yarısında Afganistan ve Kuzey Hindistan bölgesinde güçlü bir devlet olarak ortaya çıkmıştır.

^ 567’de Sasani – Göktürk ittifakı sonucunda yıkılmıştır (İpek Yolu için).

TÜRGİŞLER

^ Batı Göktürklerin bir koluna mensupturlar.

^ VII. asrın ortalarında güçlenmişlerdir. Ancak

1. Göktürk Devleti kurulunca bu devlete bağlanmışlardır.

^ Emevilerle mücadele ederek İslamiyet’in doğuya   (Orta      Asya) yayılmasını geciktirmişlerdir.

^ Uygurlardan sonra ikinci olarak yerleşik yaşama   geçen     topluluktur. Ayrıca hükümdarları adına para bastıran ilk Türk topluluğudur (madeni para).

^ 766’da Karlukların hakimiyetine girmişlerdir.

KARLUKLAR

^ Göktürklerin bir kolu olmasına rağmen bu devletin yıkılmasında etkili olmuştur.

^ 751 yılındaki Talas Savaşı’nda Müslüman Araplarla birlikte Çinlilere karşı mücadele etmiştir.

^ Karluklar İslamiyet’i benimseyen ilk Türk topluluğudur.

^ Karluklar, Moğollara itaat eden ilk Müslüman Türk topluluğudur.

^ Karluklar, ilk Müslüman Türk devleti olan Karahanlıların kurulmasında da etkili olmuştur (840).

KIRGIZLAR

^ 840’ta Uygurları yıkarak bağımsız bir devlet haline gelmişlerdir.

^ 920’de Karahitaylar tarafından yıkılmışlardır.

1. yüzyılda Moğolların hâkimiyetine girmişlerdir (Moğollara itaat eden ilk Türk topluluğudur.).

^ Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra günümüzde Kırgızistan olarak varlığını devam ettirmektedir.

^ Manas Destanları (en uzun destanımız) ve Yenisey Anıtları ile ünlüdürler.

ASYA’DAN AVRUPA’YA GÖÇ EDEN TÜRK BOYLARI

SİBİRLER (SABARLAR)

^ V. ve VI. yüzyıllarda Batı Sibirya ile Kafkasların kuzeyinde etkili olmuşlardır.

^ Bizans ve Sasanilerle temasta bulunmuşlardır.

^ 558 yılında Avarlar tarafından yıkılmışlardır.

^ Sibirler Anadolu’ya ikinci Türk akınlarını yapan Türk topluluğudur.

HAZARLAR

^ VI. ve X. yüzyıllar arasında Volga kıyıları ve Kırım arasında hüküm sürmüşlerdir.

^ Bizans, Sasani ve Dört Halife döneminden itibaren İslam Devleti’yle temas kurmuşlardır.

^ Hz. Osman Dönemi’nden itibaren Bizans’ın kışkırtması sonucu Müslüman Araplarla savaşmaya başlamışlardır.

NOT:     Müslüman Araplarla ilk savaşlar bu dönemde başlamıştır.

^ İslamiyet’in Kafkaslara girmesini ve Rusya ’da yayılmasını engellemişlerdir.

^ Peçenek saldırıları sonucu Hazarlar 965’te Kiev Ruz Knezliği tarafından yıkılmışlardır.

^ Hazarlar yönetim kadrosu olarak Museviliği benimseyen ilk ve tek Türk devletidir.

^ Hazarlar arasında Göktanrı, Hıristiyanlık, İslamiyet, Musevilik gibi dinler de yayılmıştır. 

^ Bu yönüyle Hazar ülkesinde dini hoşgörünün ve inanç hürriyetinin var olduğu söylenebilir.

AVARLAR (JUAN JUANLAR) (568 – 805)

^ Hem Asya’da hem de Avrupa’da devlet kurmuşlardır.

^ Göktürklerin 552’de Orta Asya’da kurulmasıyla, Batı’ya göç ederek Macaristan topraklarına hâkim oldular.

^ Sasanilerle işbirliği yaparak 619 ve 626’da İstanbul’u kuşatmışlar ama alamamışlardır (ilk defa).

^ 805’te Franklar tarafından yıkılmışlardır.

^ Yerli topluluklarla kaynaşarak Hıristiyanlaşmışlar ve milli benliklerini yitirmişlerdir (Hıristiyanlığı kabul eden ilk Türk devletidir.).

^ Avarlar, Avrupa’da özellikle Germen ve Slav kavimleri üzerinde etkili olmuşlardır (devlet idaresi ve askerlik alanında). Ayrıca Doğu ve Orta Avrupa’nın etnik haritasının ortaya çıkmasında da Avarların etkisi büyüktür.

BULGARLAR

^ Oğuz Türklerinin bir koludur. İlk devletlerini Karadeniz’in kuzeyinde Büyük Bulgarya olarak kurmuşlardır, ancak Hazarların baskısıyla 2’ye ayrılmışlardır.

^ Tuna Bulgarları Balkanlara yerleşerek burada Ortodoks Hıristiyanlığı resmi din olarak kabul etmişlerdir.

^ Tuna Bulgarları Bizans’la sık sık mücadele içerisine girmişler ve İstanbul’u kuşatmışlardır (İstanbul’u kuşatan ikinci Türk topluluğudur.).

^ Tuna Bulgarları zamanla milli benliklerini kaybetmişler ve Slavlaşmışlardır. Bugünkü Bulgarların atalarıdırlar.

^ İdil Bulgarları ise Volga boylarında devletlerini kurmuşlardır. Ticaretle uğraşmalarının sonucunda Müslüman tüccarlarla ilişkiye girmişler ve sonunda 10. asrın başında İslamiyet’i kabul etmişlerdir. 13. yüzyılda önce Moğolların daha sonra da Altınordu Devleti’nin hâkimiyetine girmişlerdir.

^ Bugünkü Kazan Türklerinin atasıdırlar.

MACARLAR

^ Peçeneklerin baskısıyla batıya göç eden Macarlar IX. Asrın sonlarına doğru bugünkü yurtlarına gelmişlerdir.

Hıristiyanlığın Katolik mezhebini benimseyen Macarlar Ortaçağın sonlarına doğru güçlü bir devlet olarak ortaya çıkmışlardır.

Osmanlı Devletinin Balkanlardaki en güçlü rakibi olan Macarlar 1526 Mohaç Meydan Muharebesi’ nden sonra Osmanlı’ya bağlanmıştır.

Macaristan topraklarının büyük bir bölümü 1699 Karlofça Antlaşmasıyla Avusturya’ya bırakılmıştır.

Macaristan, I. Dünya Savaşandan sonra Avusturya’dan ayrılmış, bağımsız bir devlet olmuştur.

PEÇENEKLER

IX. Asnn sonlarında Hazarların ve Uzlann baskısı sonucu Don – Dinyeper nehirleri arasına çekilmişlerdir (Rusların Karadeniz’e inmelerine engel olmuşlar ve Balkanlarda yayılmalarına izin vermemişlerdir.).

Daha sonraki dönemlerde Tuna nehrine kadar olan geniş bir alana hükmetmişlerdir.

Bir süre Bizans hâkimiyetinde yaşamışlardır, yine bu devlet tarafından yıkılmışlardır.

Bizans ordusu içerisinde paralı asker olarak görev yapan Peçenekler 1071 Malazgirt Savaşı’nda saf değiştirerek Selçuklu ordusu tarafına geçmiş ve savaşın Türkler tarafından kazanılmasında etkili olmuşlardır. Hıristiyanlığı benimseyen Peçenekler dağılarak zamanla asimile olmuşlardır.

UZLAR (OĞUZLAR)

^ Türklerin en kalabalık ve en aktif kolunu oluşturmaktadır. Oğuzların İslamiyet’i kabul etmeyen kolu, Balkanlara geçerek Hıristiyanlığı benimsemiştir. Moğol istilasından kaçanlar da Anadolu’ya gelip yerleşmişlerdir.

^ Selçuklu ve Osmanlı gibi büyük Türk devletlerinin kurucu unsuru olmuşlardır.

^ IX. Asırda Balkanlarda görülen Uzlar; Peçenekler, Kumanlar ve Bizans’ın baskısı altında kalmıştır. Bu nedenle bölgede önemli bir siyasi varlık gösterememişlerdir.

^ Oğuzlar diğer Türk boyları gibi Hazar Denizi’nin kuzeyinden Batıya göç etmemiştir.

KUMANLAR (KIPÇAKLAR)

^ XI. Yüzyıl sonlarına doğru Moğol baskısı nedeniyle Doğu Avrupa ve Batı Sibirya’ya yayılmışlardır.

^ İslam kaynaklarında bulundukları bölgeler “Deşt-i Kıpçak” olarak adlandırılmıştır.

^ Ruslarla mücadeleleri Rus İgor Destanı na konu olmuştur.

^ Altınorda Devleti’nin temelini oluşturmuşlar, Moğollların   Türkleşmesinde etkili olmuşlardır.

^ Oğuzlarla mücadeleleri “Dede Korkut Hikâyeleri”nin doğmasına neden olmuştur.

^ 13. yüzyıla kadar siyasi varlıklarını sürdürmüşlerdir. Bu yüzyılda Moğolların saldırısıyla yıkılmışlardır.

NOT: Karadeniz’in kuzeyinde hâkimiyet kurmuş olan Türk kavimleri, Rusların güçlenip Karadeniz kıyılarına inmelerine engel olmuşlardır.

İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK DEVLETLERİNDE KÜLTÜR VE UYGARLIK DEVLET YÖNETİMİ

^ Eski Türklerde devlet “il” veya “el” olarak isimlendirilmiştir.

^ Devlet boyların bir bayrak altında toplanması ile oluşan federal (federatif) bir yapıya sahipti. ^ Devletin başında hanedana mensup Han, Hakan, Kağan, İdikut, Şanyü, Tanhu, Yabgu (kanat yöneticisi), İlteber (Uygur), İlteriş, Erkin, gibi ünvanları kullanan bir hükümdar bulunurdu.

ÖRNEK SORU

İslamiyet öncesi Türklerde devlet başkanları çeşitli unvanlar taşırdı.

Aşağıdakilerden hangisi biridir?

D) Tudun            E) Sübaşı

(2010 KPSS – Ortaöğretim) Cevap: B

ÖRNEK SORU

Orta Asya’da kurulan Türk devletlerinde,

1.  Kağan
2.  Tudun
3.  Han
4.  Hakan

ünvanlarından hangileri hükümdarlar için kullanılmamıştır?

A)      Yalnız I  B) Yalnız II         C) Yalnız III

D)      I ve III       E) I ve IV

(1999 – DMS) Cevap: B

^ Hükümdarlık (bağımsızlık) sembolleri ise; Otağ (hükümdarlık çadırı), Örgin (taht), Tuğ (sancak), kotuz – sorguç – Tabl (şapkaya takılan at kuyruğu – miğfer), Nevbet (davul), Yarlığ (ferman – buyruk), Yay’dır (Ok; hükümdarlık sembolü değildir, bağlılığı gösterir.)

^ Devleti yönetme yetkisinin tanrı tarafından hanedana verildiğine inanılırdı, bu yetkiye de “Kut” denirdi (Tanrı – Kral anlayışı görülmezdi.).

^ “Kut”un babadan oğula geçtiğine inanılırdı. Bu nedenle hanedana mensup her erkek çocuğun devleti yönetme hakkı olduğu gibi, kanı da kutsal sayılmıştır. Yani kut anlayışına göre ülke (devlet) hanedanın ortak malıdır.

NOT: Bu anlayışa aynı zamanda veraset (saltanat) sistemi deniyordu.

^ Bu durum taht kavgalarına ve kurulan Türk devletlerinin kısa sürede yıkılmasına neden olmuştur.

ÖRNEK SORU

Türk Devletlerinde,

1.  taht kavgalarının ortaya çıkması,
2.  toprakların, gelirlerine göre bölümlere ayrılması,
3.  çeşitli dinlere inanılması durumlarından hangileri “ülkenin hükümdar ailesinin ortak malı olması” töresinin sonuçları arasındadır?

A) Yalnız I           B) Yalnız II             C) Yalnız III

D) I ve III             E) I, II ve III

(2010 KPSS – Lisans) Cevap: A

ÖRNEK SORU

İslamiyet’ten önceki Türk Devletleri’nde, hükümdarın egemenlik hakkı ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisine inanılırdı?

A)       Halk tarafından verildiğine

B)       Kurultay tarafından verildiğine

C)       Büyük devletler tarafından verildiğine

D)       Başkalarından zorla alındığına

E)       Tanrı tarafından verildiğine

(2000 – DMS) Cevap: E

^ Türk hükümdarlarının tahta çıkışları çeşitli şekillerde oluyordu. Bunlar;

^ Hanedan üyeleri arasında siyasi ve askeri mücadeleyi kazanan hükümdar olarak tahta çıkıyordu. (En sık rastlanan durum).

^ Hükümdarın rakipsiz aday olması (Bu durumda taht kavgası olmadan başa geçiyordu).

^ Seçim Usulü (Kengeş, Toy veya Kurultay denilen devletin ileri gelenlerinden oluşan

meclisin toplanarak hanedan üyelerinden birini tahta geçirmesi)

^ Ekber ve Erşâd (En yaşlı ve Olgun) olanın başa geçmesi. Bu yöntem I. Ahmet zamanından itibaren sadece Osmanlı Devleti’nde uygulanmıştır.

^ Hükümdarın görevleri; Orduya komuta etmek, töreyi uygulamak, adaleti sağlamak, halkı korumak, toy düzenlemek ve Kurultaya başkanlık etmektir.

^ Devlet merkezine “Ordu” denilmiştir.

^ İkili Devlet Teşkilatı: Bu yönetim tarzında hükümdar yönetimi kolaylaştırmak için ülkeyi Sol (Doğu) ve Sağ (Batı) olmak üzere ikiye ayırırdı (Federal devlet anlayışı).

^ İkili devlet yönetiminde hükümdarlar genelde Doğu (merkez) bölümünden devleti yönetirken Batı bölümünde de hanedana mensup Yabgular bulunurdu.

^ Devletin ikiye bölünerek yapılandırılmasında;

^ Taht kavgalarını engellemek isteği,

^ Yönetimi kolaylaştırmak düşüncesi, etkilidir.

NOT: İkili Yönetim ilk kez. I. Göktürk Devleti tarafından uygulanmıştır; Doğu’yu Bumin Kağan, Batı’yı İstemi Yabgu yönetmiştir.

ÖRNEK SORU

İlk Türk devletlerinde yabgu iç işlerinde serbest, dış işlerinde doğudaki hakana bağlıydı.

Bu durumun aşağıdakilerden hangisine kanıt olduğu savunulabilir?

A)      Hakanın iç işlerine, dış işlerinden daha az önem verdiğine

B)      Komşu devletlerin güçlü olduğuna

C)      Ülkenin federal bir yapıya sahip olduğuna

D)      Hakandan sonra tahta çıkma hakkının yabguya ait olduğuna

E)       Türklerin Gök-Tanrı inancının dışındaki inançlara da açık olduğuna

(2008 KPSS/Lisans) Cevap: C

^ Eski Türklerde ülke topraklarının bu şekilde hanedan üyeleri arasında paylaştırılarak yönetilmesi taht kavgalarını ve iç karışıklıkları arttırmış, Türk devletlerini dış müdahalelere açık hale getirmiştir.

^ Devlet yönetiminde Hakanın yanında “Hatun” adı verilen eşleri de yer almıştır. Hatunların elçi kabul törenlerine ve Kurultay toplantılarına katıldıkları görülmüştür.

NOT: Bu durum Eski Türk Devletlerinde kadının da yönetime katıldığını ve hükümdarı temsil etme haklarının olduğunu göstermektedir.

^ Eski Türklerde önemli devlet işleri Kurultay (Toy, Kengeş, Keneş, Moğoka) adı verilen mecliste görüşülürdü.

^ Kurultay boy beyleri, hakan, hatun, hanedan mensupları, hükümet üyeleri, halk (kün) ve zaman           zaman   da bağlı devletlerin yöneticilerinden oluşurdu.

^     Meclise     katılma  hakkına sahip olanlara “Toygun” denirdi.

^     Meclis,      devlet müşaviri anlamına gelen

“Aygucı” tarafından yönetilmekteydi (hakan katılmadığı zamanlarda).

^ Kurultay’da son söz hükümdara aitti. Bu yönüyle Kurultay bir danışma meclisine benzemektedir.

^ Meclis her yılın dokuzuncu ayında genel toplantı yapardı. Bu toplantıda hayvanların ve halkın (Kün) sayım sonuçları, ordunun durumu ve genel sorunlar görüşülürdü.

^ Meclis yılda iki kez ilkbahar ve sonbaharda toplanırdı.

^ Kurultayın aynı zamanda hakanı seçme, yargılama ve dini törenlere katılma gibi görevleri de vardı.

^ Devlet yönetiminde hakan sonsuz yetkilere sahip olarak görünse de yetkileri “Töre” adı verilen yazısız hukuk kurallarıyla sınırlandırılmıştır. Hakanın töreye göre en önemli görevi halkının huzur ve refahını sağlamaktı.

NOT: Ülke yönetiminde kağanın belirlenmesinde belli ölçütlerin olması ve Kurultayın varlığı demokratik uygulamalara örnektir.

ÖRNEK SORU

1.  Toy
2.  Kurultay
3.  İl

Yukarıdakilerden hangileri İslamiyet’ten önce kurulan Türk devletlerinde siyasi, ekonomik, kültürel işlerin görüşülüp karara bağlandığı meclistir?

A)     Yalnız I   B) Yalnız II             C) Yalnız III

D)     I ve II       E) I, II ve III

(2004/KPSS) Cevap: D

^ Önemli devlet görevlileri ve kurumları şunlardır;

^ Ebi: Hükümet konağı

^ Ayuki: Üyeleri  kağan tarafından atanan Hükümet

^ Aygucı: Hükümet başkanı (Başbakan – vezir)

^ Buyruk: Bakan

^ İçbuyruk: Saray işlerinden sorumlu bakan ^ Tamgacı: Dış siyaset işlerini yürüten görevliler ^ Tigin: Hükümdar çocukları (Tekin)

^ Şad: Kağanın çocuklarından taşrada yönetimle görevlendirilenlere verilen isim ^ Tarkan (General): Askeri yönetici (ordu komutanı)

^ Apa: Sarayın sivil yöneticisi ^ Tudun – Todun (vali): Vergi işlerinden sorumlu görevli olup aynı zamanda idari yöneticidir.

^ Subaşı: Ordu Komutanı ^ Bitigci: Katip, Memur, Bürokrat Sınıfı ^ Ağılıg: Hazine görevlisi ^ Yargucı: Yargıç, Tercüman, Elçi

TOPLUM YAPISI

^ Türk toplumu;

^ Oguş: Aile ^ Urug: Soy (Aileler birliği)

^ Bod (Boy): Kabileler

^ Bodun: Millet denilen birimlerden oluşuyordu.

^ Boyların başında “Bey”ler bulunurdu. Boyların birleşmesiyle (siyasi olarak örgütlenmesiyle) devlet (il) oluşurdu.

^ Her boyun ayrı bir damgası (hayvan, eşya ve mezar taşlarında bulunan işaret), Ongun’u (saygı duyduğu bir hayvanı – Totemcilik) ve savaş narası vardı.

^ Budunlar boylar birliği olarak da bilinir. Akbudun (Yöneten), Karabudun (Yönetilen) şeklinde ayrımı vardır.

^ Eski Türk toplumlarında göçebe yaşam tarzı, (yaylak – kışlak anlayışı) sosyal yaşantıyı ve ekonomik etkinlikleri de doğrudan etkilemiştir.

^ Eski Türklerde “köleci” bir toplum yapısı yoktu. Bundaki temel etken; toprak üzerinde özel mülkiyet anlayışının olmamasıdır, yani toprağın devletin malı sayılmasıdır.

^ Ekonominin hayvancılığa dayanması, göçebe hayatın benimsenmiş olması, toprak üzerinde aristokratik yani imtiyazlı bir sınıfın doğmasını engellemiştir (Hanedan dışında). Ayrıca din adamları sınıfı da yoktu.

^ Şölenlerde düzenlenen “Hanı Yağma” geleneği sosyal devlet anlayışının örneğidir.

^ Eski Türk toplumlarında Ataerkil bir aile yapısı vardı, tek eşle evlilik esastı. Kadın da erkek gibi sosyal hayatta ve ekonomik etkinliklerde yer alırdı. Evliliklerde kadının da miras hakkı bulunurdu.

ORDU

^ Eli silah tutan herkes asker kabul edilmiştir. Askeri bir toplum yapısının ortaya çıkmasında Türklerin bozkırlarda sürdürdükleri göçebe hayat tarzı etkili olmuştur.

^ Ordu, Mete Han tarafından oluşturulan “Onluk Sistem”e göre oluşturulmuştur. En küçük askeri birim 10 kişiden (Manga), en büyüğü 10 bin kişiden oluşmaktaydı, buna da “Tümen” denilmekteydi.

NOT: Düzenli ve disiplinli ilk Türk ordusunun kurucusu Mete Han’dır. Bu nedenle Mete’nin tahta olan M.Ö. 209 yılı Türk Kara Kuvvetlerinin kuruluş tarihi olarak kabul edilmiştir.

^ Ordu genelde atlı ve gönüllü birliklerden oluşmaktaydı. Halk için askerlik ayrı bir meslek sayılmamış ve ücretli askerlik uygulaması görülmemiştir.

^ Savaş silahları; Süngü, Kargı, Mızrak, Kalkan, Kılıç, Yay ve Oktur.

^ Askeri birliklere boy beyleri komuta etmekteydi. Savaş zamanı Hakanın

komutasında birleşirlerdi.

^ Savaşlarda Bozkır (Turan – Sahte Ricat – Hilal – Kurt Oyunu) taktiği uygulanmıştır.

^ Türklerde savaştan dönen yiğitler için “Toy” adı verilen şenlikler düzenlenirdi. Bu uygulamanın amacı halk arasında dayanışmayı sağlamaktır.

NOT-1: Ordu – Millet anlayışı Türk milletinin günümüze kadar getirmiş olduğu bir özelliktir.

NOT-2:      Türklerin farklı kültürlerden en az.

etkilendikleri alan askerlik ve ordudur. İkinci olarak da devlet teşkilatı gelmiştir.

ÖRNEK SORU

Türklerin tarih boyunca değişik ülkelerde yerleşmeleri, çeşitli alanlarda farklı boyutlarda gelişmeler göstermelerine neden olmuştur. Aşağıdaki alanların hangisinde, bu farklılığın en az olduğu savunulabilir?

A)                  Din

B)                  Ekonomi

C)                  Askerlik

D)                  Sosyal yaşam

E)                  Sanat

(1999 – DMS) Cevap: A

DİN VE İNANIŞ

Tabiat güçleri kutsal kabul edilmiştir (Totemizm). Totemlerine “Ongun” adını vermişlerdir. Bunlar; çift başlı kartal, bozkurt, kartal ve ejderhadır.

Bununla birlikte ölmüş büyüklere ve atalara ait hatıralar kutsal sayılır ve saygı gösterilirdi. Buna da Atalar Kültü denirdi.

En büyük tanrı, Gök – Tanrı idi (Tek tanrılı inanç).

Eski Türklerde yaygın olarak görülen Şamanizm inanışı ise bir din olmaktan ziyade Şaman, Kam, Baksı adı verilen din adamları tarafından gerçekleştirilen yeraltı ve yerüstünde yaşadığına inanılan ruhlarla temasa geçmek için yapılan ayinlerdir.

Eski Türklerde Tanrı (Gök – Tanrı) sonsuz, soyut ve herhangi bir şekle sokulamaz. Bundan dolayı Türklerde putçuluk olmadığı gibi putları korumak için yapılan tapınaklar da yoktu. Ayrıca tapınak inanışları Türklerin klasik göçebe yaşam tarzına da aykırıydı. Ölümden sonraki hayata inanılmıştır. Türkler bu nedenle ölülerini değerli eşyalarıyla birlikte gömmüşlerdir. Bunun yanında Mumyacılık da gelişmemiştir, çünkü bedenen değil ruhen dirilmeye inanılmıştır.

Cennet’e “Uçmağ”, cehenneme ise “Tamu” denilmiştir.

Cenaze törenlerine “Yuğ”, mezarlarına “Kurgan”, ölen kişinin mezarı başına konulan ve hayattayken öldürdüğü düşman sayısını gösteren taşlara da “Balbal” adı verilmiştir. Eski Türklerde ölünün arkasından yakılan ağıtlara da “Sagu” denilmiştir.

Yuğ törenlerinde ayrıca “yuğ aşı” denilen ziyafetler verilmiştir.

ÖRNEK SORU Aşağıdakilerden   hangisi   İslamiyet’ten önce, Türklerde ölen  kişinin  eşyalarıyla birlikte gömüldüğü mezara verilen addır?

A)     Yuğ B) Şad C) Kurgan

D)      Toy E) Tigin

(2011 – KPSS) Cevap: A

^ Türklere ait  bilinen   en eski kurganlar Altaylar’da bulunan “Pazırık” ile Alma Ata yakınlarında bulunan “Esik” kurganlarıdır. Pazırık kurganında; Lahitler, at koşumları, metal araçlar, dokumalar, Esik kurganında ise ünlü “Altın Elbiseli Adam Heykeli” bulunmuştur.

^ Bu kurganlar Asya Hunları’ na aittir.

^ Kurgan mezar tipinin Anadolu’daki biçimine Höyük denilmiştir.

^ Zamanla Türkler arasında Maniheizm, Budizm, Taoizm, Hıristiyanlık, Musevilik gibi dinler de yayılmıştır.

NOT-1: Uygurlar Mani ve Budizm dinlerini, Türgişler Budizm’i, Avarlar, Macarlar, Tuna Bulgarları, Peçenekler, Kumanlar ve Uzlar Hıristiyanlığı benimserken, Hazarlar Museviliği; Oğuzlar, Karluklar, İdil Bulgarları ve Yağmalar İslamiyet’i kabul etmişlerdir.

NOT-2:       Din değiştiren ilk Türk devleti Uygurlardır.

NOT-3: Türklerin yaşayışına en uygun din İslamiyet olmuştur. Bu nedenledir ki diğer dinleri kabul eden Türk topluluklarının birçoğu milli benliğini kaybetmiştir.

ÖRNEK SORU

Göktürk Devleti’nde, Bilge Kağan’ın Budist tapınağı yaptırma isteğine Vezir Tonyukuk, Budizm’i benimsemenin Türklerin mücadeleci ruhunu kaybetmelerine neden olacağı düşüncesiyle karşı çıkmıştır.

Yalnız bu bilgiyle,

1.  toplumun dinî arayış içerisinde olduğu,
2.  kağanın kararlarının sorgulanabildiği,
3.  din değiştirmenin yaşam biçimini etkilediği

durumlarından hangilerine ulaşılabilir?

A)     Yalnız I          B) Yalnız II        C) I ve II

D)      II ve III        E) I, II ve III

(2009 – KPSS) Cevap: D

HUKUK

^ Töre adı verilen yazısız hukuk kuralları geçerliydi. Törenin kuralları kesindir, töreye hükümdar başta olmak üzere kimse karşı gelemezdi.

^ Bütün devlet işleri töreye göre yapılırdı. Günlük hayatta ve aile içinde bile törenin dışına çıkılamazdı.

^ Devlete başkaldırma, ordudan kaçma, adam öldürme ve namusa tecavüz etme gibi büyük suçların cezası idamdı. Hırsızlara çaldığı nesnenin on katı ödetilirdi (tazminat alınırdı.).

^ Daha hafif suç işleyenler ise on güne kadar hapis cezasına çarptırılırdı. Bunun nedeni göçebe yaşamdır.

^ Törenin değişmez kuralları; Adalet, Eşitlik (Tüzlük), iyilik (Könilik), Yararlı Olma (Uzluk) ve insanlık (Kişilik) tır.

^ Töre, Türklerin örf, adet, gelenek ve göreneklerinin getirmiş olduğu kurallar bütünüydü, şartlara göre töreye yeni kurallar koyulabilirdi.

^ Törenin kaynakları; örf, adet ve gelenekler, Kurultayın kararları ve hakanın emirleridir.

^ Uygurlar Dönemi’nde hukuk daha sağlam ve şekilci bir nitelik kazanmıştır. Ticaret hayatının gelişmesi, kişiler arasındaki ilişkilerin “kanıtlanabilir” nitelikte olmasını gerektirdiğinden yazılı ve tanıklı sözleşmeler önem kazanmıştır.

^ Bu sözleşmelerin başlıcaları; Trampa (hukuki sözleşme), Velayet Hakkı, Faiz, Kefalet, Yarıcılık (tarımsal ortaklık biçimi)tır (Bu belgelere daha çok Turfan Şehri’nde rastlanmıştır.).

NOT: Yazılı hukuku başlatan ilk Türk devleti Uygurlardır.

^ Töreyi korumak ve uygulamak devletin, dolayısıyla da hükümdarın göreviydi.

^ Hükümdarın başkanlık ettiği ve siyasi suçlara bakan mahkemeye “Yargu (Yüksek Devlet Mahkemesi)” adı verilirdi.

^ Yarganlar (Yargucılar) idaresindeki mahkemeler ise adli suçlara bakarlardı.

ÖRNEK SORU

Tigin tarafından taşa kazınarak yazılmıştır. Bu nedenle Yuluğ Tigin Türklerin ilk tarihçisi ve edebiyatçısıdır.

Karabalasagun (Ordu Balık) Yazıtları : Uygurlara aittir. Mani dini hakkında bilgi verir. Türkçe, Çince ve Soğdça yazılmıştır.

Moyen Çör (Şine Usu Yazıtı) Kitabesi: Uygurlara aittir. Uygur Kağanı Moyen Çör’ün Çin’e karşı yaptığı seferlerden bahseder (759 -7óG).

ÖRNEK SORU

Aşağıdakilerden hangisi Göktürklerde, devlet adamlarının millete hesap vermesi, devlet ve halkın karşılıklı olarak görevlerinin belirtilmesi konularını içermektedir?

A) Orhun Yazıtları

B) Karabalgasun Yazıtları

C) Oğuz Kağan Destanı

D) Şehname

E) Manas Destanı

(1999 – DMS) Cevap: A

ÖRNEK SORU

1.  Orhun Kitabeleri,
2.  Manas Destanı,
3.  Karabalasagun Yazıtları,

Yukandakilerden hangileri Göktürkler’e aittir?

A)     Yalnız I B) Yalnız II                        C)   Yalnız III

D)     I ve II             E)   II ve III

(2004/KPSS) Cevap:A

ÖRNEK SORU

Aşağıdakilerden hangisi, Orhun Yazıtları’nın Türk tarihi açısından önemini belirleyen özelliklerden biri değildir?

A)      Türk adının geçmesi ve Türkçe yazılmış olması

B)      Hun tarihiyle ilgili ayrıntılı bilgi vermesi

C)      Türk yazısının en eski alfabesiyle yazılmış olması

D)      Siyasi bir beyanname şeklinde olması

E)       VIII. yüzyılda yazılmış olması

(2000 – DMS) Cevap:A

BİLİM VE SANAT

^ İslamiyet öncesi Türk toplumlarında Uygurlara gelinceye kadar sanat, taşınabilir eşya üzerinde yoğunlaşmıştır, bunun nedeni; göçebe yaşam tarzıdır.

^ Sanatta hayvan figürleri ve bunların birbirleriyle mücadelesi önemli yer tutmuştur (sanat yaşam koşullarını yansıtmıştır.). Buna Türk resim sanatında “Hayvan Üslubu” denilmiştir. İlk defa İskitler (Sakalar) tarafından kullanılmıştır.

^ Eski Türkler kemer, kılıç, mızrak, ipekli – yünlü kumaşlar ve kadın süs eşyaları üzerine pars, kurt, kaplan, kuş, geyik, at gibi hayvanların şekillerini işlemişlerdir (Göçebe yaşamın izlerini yansıtır.).

^ Madencilikte özellikle de demircilikte ileri gitmişlerdir (Kazakistan’ın başkenti Alma Ata yakınlarında bir kurgandan çıkarılan “Altın Adam Heykeli” Türk maden sanatının ne kadar geliştiğini gösterir ).

^ Dokumacılıkta da (halı) oldukça ileri gidilmiştir.

^ Uygurlardan önce çadır sanatı, maden işlemeciliği ve deri işlemeciliği gelişmiştir. Uygurlarla birlikte yerleşik hayatın etkisiyle kalıcı mimari eserler meydana getirilmiştir. Bunlara örnek olarak saray, tapınak ve ev kalıntıları gösterilebilir.

^ Minyatür sanatının temelini de Uygurlar atmıştır (kağıt – tahta üzerine yapılan resim).

^ Anadolu’da da örnekleri görülen “Orta Oyunu (tiyatro)” Uygurlara ait bir özelliktir.

^ Müzik ve resim de gelişmiştir. En önemli çalgıları Kopuzdur. Uygurlarda ressamlara Bedizci denilirdi. İlk dönemlerde keçe üzerine resim yapılmıştır.

^ Uygurlarda resim ve heykelcilik (Burkan) Mani ve Budizm dinlerinin etkisiyle çok gelişmiştir.

^ Türk sanatındaki ilk heykel örnekleri balbal taşları olarak kabul edilir.

^ Fresk (duvar resmi) sanatına da Uygurlarda rastlanmıştır.

^ Türklerde Astronomi bilimi gelişmiştir (12 Hayvanlı Türk Takvimi).

^ Bu takvim Güneş Yılı esaslıdır ve 1 yıl 365 gün 6 saatten oluşur. Her yıla bir hayvan adı verilmiştir. Aylar rakamla ifade edilmiştir.

^ Türklerin günümüze kadar kullandıkları takvimler ise şunlardır:

^ Oniki Hayvanlı Türk Takvim

^ Hicri Takvim

^ Celali Takvim (Melikşah Dönemi’nde hazırlanmış ve B. Selçuklu Devleti tarafından kullanılmıştır.)

^ Rumi Takvim (Osmanlı Devleti tarafından mali işlerde kullanılmıştır.)

^ Miladi Takvim

^ Bilim adamlarına değer verilmiş olup, hükümdarların yanında Keneşçi (Tayanç) adı verilen danışmanlar yer almıştır.

^ Ayrıca bu bilim adamlarından oluşan ve hükümdarların da katıldığı “Kengeş (Keneş) Meclisi” bulunmaktaydı. Keneş Meclisi yılın belirli günlerinde toplanırdı.

^ Uygurlar tahta harflerden matbaayı (hareketli harf sistemi) ve pamuktan kâğıdı yapmışlardır. Bu matbaada Uygurlar, Çin ve Hint eserlerini tercüme etmişlerdir.

^ Matbaayı ve kâğıdı kullanan ilk Türk devleti Uygurlardır.

ÖNEMLİ HATIRLATMALAR

^ Orta Asya’nın Tarih Öncesi Devirlere ait ilk kültür merkezleri; Anav, Kelteminar, Afanasyeva, Andronova, Karasuk ve Tagar’dır.

^ Türk kelimesinin devlet adıyla tarihte ilk kez kullanılması 6. asrın içerisinde başlamıştır (Göktürkler). Coğrafi bir ad olarak Türkiye – Türkia şeklinde ilk defa Bizans kaynaklarında Orta Asya için kullanılmıştır.

^ Tarihteki ilk atlı göçebe Türk topluluğu İskitler (Sakalar) ’ dır.

^ Tarihte Türkler tarafından kurulduğu bilinen ilk devlet Büyük (Asya) Hun Devleti’dir.

^ Asya Hunları’nın bilinen ilk hükümdarları Teoman’dır (Çin Seddi Teoman Dönemi’nde yapılmıştır.)

^ Tarihte ilk defa Türkleri tek bayrak altında toplayan Türk Devleti, Asya Hun (Büyük Hun) Devleti’dir (Orta Asya’da ilk siyasi birlik sağlandı).

^ Çin’le yapılan M.Ö. 318 tarihli antlaşma Asya Hun Devleti hakkındaki ilk antlaşmadır (Türkler hakkındaki ilk belge).

^ Mete Han Dönemi Asya Hunları’nın en parlak dönemidir (M.Ö. 209 – 74).

^ Mete Han orduda “onluk sistemi” ve yönetimde “veraset sistemi”ni getirmiştir (ilk kez).

^ Türk toplumlarında millet ve devlet olma bilinci ilk defa Asya Hunları’yla başlamıştır.

^ Asya Hunları’nın kolu olan Kuzey Hunları ilk kez Avrupa’ya göç ederek Kavimler göçü’nü başlatmıştır (375).

^ Anadolu’ya ilk Türk akınları Avrupa (Batı Hun) Hunları tarafından yapılmıştır. İkinci akın Sibirler tarafından yapılmıştır.

^ Avrupa’da kurulan ilk Türk Devleti Avrupa Hunları’dır (Kuzey Hunları).

^ Avrupa Hunları en parlak dönemlerini Atilla Dönemi’nde yaşamışlardır (434 -453).

^ Türklerle Bizanslılar arasında imzalanan ilk antlaşma Margus Barışıdır (Avrupa Hun Dönemi).

^ Avrupa’nın etnik, siyasi, sosyal ve kültürel yapısında değişikliğe neden olan ilk Türk devleti Avrupa Hunlarıdır (ikinci devlet de Avarlardır.).

^ İkili devlet teşkilatını ilk uygulayan devlet I. Göktürk Devleti’dir (Bumin Kağan – İstemi Yabgu).

^ İkili devlet teşkilatını kardeşler dönemi olarak uygulayan ikinci devlet II. Göktürk Devleti’dir (Bilge Kağan – Kül Tigin). Üçüncü kardeşler dönemi ise Büyük Selçuklu Dönemi’ndedir (Tuğrul – Çağrı Beyler).

^ Tarihteki ilk Türk – Bizans İttifakı m

1. Göktürk Devleti yapmıştır.

^ Çin’e karşı bağımsızlık savaşını yapan ilk Türk Devleti II. Göktürk (Kutluk) Devleti’dir.

^ Tarihte Türk adıyla kurulan ilk devlet

1. Göktürk Devleti’dir.

^ I. Göktürk Devleti’nde en parlak dönem Mukan Kağan Dönemi’dir.

^ İlk Türk Alfabesi ni yapanlar II. Göktürk Devleti’dir.

^ II. Göktürk Devleti’nde en parlak dönem Bilge Kağan ve Kültigin kardeşler döneminde yaşanmıştır. Bu dönemde devlet en geniş sınırlarına ulaşmıştır.

^ Bilge Kağan ve Kültigin kardeşler Dönemi’nde Orta Asya’daki Türkler ikinci kez tek bir bayrak etrafında toplanmışlardır (Üçüncü kez Moğollar-Cengiz Han Dönemi’nde olacaktır.).

^ Türk tarihinin bilinen en eski Türkçe yazılı belgeleri Orhun Kitabeleri’dir.

NOT:     Kitabelerin konusu; Türklerin siyasi

yaşantıları ve Türk hükümdarlarının halka karşı

sorumluluklarıdır (Sosyal Devlet anlayışı).

Kitabeler Yolluğ Tigin tarafından dikilmiştir.

Danimarkalı W. Thomson tarafından okunmuştur..

^ Türkler arasında millet ve devlet olma bilinci en üst düzeye Göktürkler döneminde ulaşmıştır.

^ Türklerde ilk Posta teşkilatını kuran,

1. Göktürk Devleti’dir.

^ İlk ipek parayı basan II. Göktürk Devleti’dir.

^ İl İtmiş Bilge Kağan, Türklerin şehir kuran ilk hükümdarıdır.

^ İlk Türk şehri Ordu – Balık’tır.

^ Uygurlar yerleşik hayata geçen ilk Türk topluluğudur. Yerleşik hayatın bir sonucu olarak ilk kez saraylar, tapınaklar gibi kalıcı mimari eserler bırakmışlardır.

^ Din değiştiren ilk Türk devleti Uygurlardır (savaşçı özelliklerini kaybetmişlerdir).

^ Uygur siyasi tarihinin ilk ve en önemli olayı 751 Talas Savaşı’dır.

^ Kâğıt ve matbaayı kullanan (Hareketli harf sisteminin ilk örneği) ve Türkçe kitapları basan ilk Türk devleti Uygurlardır.

^ Uygurlara ait buluntu merkezleri; Hotan, Bezelik, Kara Hoço, Turfan, Kızıl, Kuça’dır.

^ Uygurların en önemli yazılı kaynakları “Karabalsagun Yazıtları”dır.

^ Anadolu’da da örnekleri görülen “Orta Oyunu” Uygurlara ait bir özelliktir.

^ Uygurlardan sonra ikinci olarak yerleşik yaşama geçen (Tam anlamıyla yerleşik hayata geçen ilk Türk topluluğu) ve hükümdarları adına para bastıran Türk topluluğu Türgiğler’dir.

^ Türgişler Emevilerle mücadele ederek İslamiyet’in doğuya (Orta Asya) yayılmasını geciktirmişlerdir (ilk kez).

^ Cengiz Han’a bağlanan ilk Türk kavmi Kırgızlardır.

^ İlk kez İstanbul’u kuşatan Türkler, Avarlardır (ikinci kez kuşatan Türk topluluğu Tuna Bulgarlarıdır.).

^ Türk tarihinde en fazla etki bırakan Türk topluluğu Oğuzlardır.

^ Museviliği benimseyen ilk ve tek Türk devleti Hazarlardır.

^ Hazarlar İslamiyet’in Kafkaslara girmesini ve Rusya’da yayılmasını engellemişlerdir (ilk kez).

^ İslamiyet’i benimseyen ilk Türk boyu Karluklardır.

^ Hıristiyanlığı benimseyen ilk Türk devleti Avarlardır.

^ Macarlar, Hıristiyanlığın Katolik mezhebini benimseyen tek Türk boyudur. Dinlerindeki değişim devlet yapılarına yansımış, boylar birliğine dayalı siyasi yapıdan, krallık sistemine dayalı bir yapıya geçmişlerdir.

^ Peçenekler, Bizans ordusu içerisinde paralı asker olarak görev yapmış; 1071 Malazgirt Savaşı’nda saf değiştirerek Selçuklu ordusu tarafına geçmiş ve savaşın Türkler tarafından kazanılmasında etkili olmuşlardır.

^ Düzenli ve disiplinli ilk Türk ordusunun kurucusu Mete Han’dır.

^ Türk Hâkimiyet anlayışını (ikili yönetim, veraset sistemi) ilk getiren hükümdar Mete Han’dır.

^ Türklerin farklı kültürlerden en az. etkilendikleri alan askerlik ve ordudur.

^ Eski Türklerde En büyük tanrı, Gök – Tanrı idi.

^ Türklere ait bilinen en eski kurganlar Altaylar’da bulunan “Pazırık” ile Alma Ata yakınlarında bulunan “Esik” kurganlarıdır.

^ Türklerin yaşayışına en uygun din İslamiyet olmuştur.

^ Yazılı hukuku başlatan ilk Türk devleti Uygurlardır.

^ Dünyanın en eski halısı Altaylarda Pazırık Kurganı nda ortaya çıkarılmıştır.

^ Halı dokumacılığını ilk başlatanlar Asya Hunları’dır.

^ Manas Destanı (Kırgızlar) en uz.un Türk destanıdır.

1.  Aşağıdakilerden hangisi, Orta Asya’da kurulan Türk devletlerinde yönetimin özelliklerinden biri değildir?

A)    Herkesin kurultaya katılma hakkının olması

B)    Ülkenin bölümler halinde yönetilmesi

C)    Devlet yönetiminde “töre”lere uyma zorunluluğunun olması

D)    Hatunun (hükümdarın eşi) kurultaya katılması

E)     Devlet yönetme yetkisinin hükümdara Tanrı tarafından verildiğine inanılması

(1999 – DMS)

1.  İslamiyet’ten önceki Türk devletlerinin dini anlayışlarında aşağıdakilerden hangisi yoktur?

A)    Gök Tanrı’ya inanılması

B)    Ölümden sonra yaşama inanılması

C)    Dinsel inançlara saygı gösterilmesi

D)    Kendi dinlerinden olmayanlardan cizye vergisi alınması

E)     Ölen kişinin mezarının yanına, öldürdüğü düşman sayısı kadar balbal (heykel) dikilmesi

(1999 – DMS)

3.

1.  Karluklar
2.  Hazarlar
3. III.  Avarlar
4. IV.  Hunlar

Yukarıdaki Türk topluluklarından hangileri Orta Avrupa’da teşkilatlı bir devlet kurmuşlardır?

A)    Yalnız I

B)    Yalnız II

C)    Yalnız IV

D)    II ve III

E)                                                                                                                   III ve IV    (1999     –              DMS)

4.

1.  Duvar resmi
2.  Dokuma
3. III.  Mimari

Uygurların yukarıdaki sanat alanlarının hangilerinde etkinlik göstermeleri, onların yerleşik hayata geçtiklerine bir kanıt sayılabilir?

A)    Yalnız I

B)    Yalnız III

C)    I ve III

D)    II ve III

E)     I, II ve III

(2001 – KMS)

5

1. Aşağıdakilerden hangisinin Türklerin eski ve köklü bir kültüre sahip olduklarının bir göstergesi olduğu savunulabilir?

A)                  Yerleşik hayata geçmeleri

B)                  İlk devletlerini Orta Asya’da kurmaları

C)                  Çeşitli dini inanışları benimsemeleri ve bunları yaşantılarına yansıtmaları

D)                  Boylar halinde birlikte yaşamaları

E)                  İslam dinini kabul etmelerine rağmen öz kimliklerini korumaları

(2006 – KPPS)

ó. Uygurların yerleşik hayata geçmeleriyle aşağıdakilerden hangisi uğraşları arasına girmiştir?

A)                  Heykel

B)                  Mimarlık

C)                  Müzik

D)                  Ticaret

E)                  Resim

(2006 – KPPS – Önlisans)

7. T. İslamiyet’ten önce Türklerin,

1.  Tarımda sulama kanalları yapma,
2.  Halı – kilim dokumacılığı yapma,
3.  Silah, at koşum takımları, süs eşyası imal etme uğraşlarından hangileri yerleşik hayata geçtiklerinin kesin bir kanıtıdır?

A)                  Yalnız I

B)                  Yalnız II

C)                  Yalnız III

D)                  I ve II

E)                                                                                                                   II ve III              (2007     –              KPSS)

8.)

1.  İslamiyet’ten önce kurulan Türk devletlerinde geniş toprakların idare edilmesinin zorluğu aşağıdakilerin hangisiyle giderilmeye çalışılmıştır?

A) Ülkede inanç özgürlüğünün tanınması

B) Yerleşik hayatın yaygınlaştırılması

C) Ülkenin yönetim alanlarına ayrılması

D)Evlilik yoluyla başka ülkelerle yakınlık kurulması

E) Komşularla barışçıl ilişkilerin kurulmasına özen gösterilmesi

(2008/KPSS Önlisans)

9)

1.  Aşağıdakilerden hangisinin Uygurların matbaalarının olduğuna ve baskı yaptıklarına bir kanıt olduğu savunulabilir?

A) Tahtadan yapılmış harfler

B) Çeviri eserler

C) İS harften oluşan alfabe

D) Taş üzerine yazılmış kitabeler

E) Kâğıt üzerine yazılmış belgeler

(2008/KPSS Ortaöğretim)

1.  Bulgarlar
2.  Macarlar
3.  Göktürkler

Yukarıdaki Türk kavimlerinden hangileri Hristiyanlığı kabul etmiştir?

A) Yalnız I B) Yalnız II                              C) I ve II

D)      I ve III                              E)    I, II ve III

(2008/KPSS Ortaöğretim)

1 1 . Çin kaynaklarına göre, Orta Asya’da kurulan Asya Hunları evlerini topraktan yapmış, Volga kıyılarıyla Kırım arasında kurulan Hazarların evleriyse hep ahşap olup yalnız hakan sarayı ve kale taştan yapılmıştır.

Yukarıda verilen bu bilgilerle,

1.  Doğa şartları insanların                yaşam   biçimini

etkilemiştir.

1.  Türklerde daha çok göçebe yaşantı vardır.
2. III.  Türkler mimaride Çinlilerden etkilenmiştir. yargıl arın d an hangilerine ulaşılabilir?

A)      Yalnız                                    I B) Yalnız II C)                Yalnız III

D)      I ve II     E) I, II ve III

(2010 – KPSS Önlisans)

CEVAPLAR

1. A 2. D 3. E4. C 5. E 6. B7. A8. C9. A 10C 11. A